Anna AXMATOVA REKVİYEM

                                                                       ANNA AXMATOVA

REKVİYEM

1935-1940

 

Nə özgə göylərə sığındım mən,

Nə mənə qalxan oldu yad qanadı.

Xalqım hardaydısa bədbəxtlikdən,

Mən də xalqımla o vaxt ordaydım.

 

1961

 

 

ÖN SÖZ ƏVƏZİ

 

Dəhşətli yejovçuluq illərində mən on yeddi ay Leninqradda məhbəs növbələrində keçirdim. Necə oldusa, bir dəfə kimsə məni tanıdı. Onda arxamda dayanmış və, əlbəttə, adımı heç vaxt eşitməmiş hamıməza xas matlıqdan ayıldı və qulağıma əyilib soruşdu (o vaxt hamı pıçıltı ilə danışırdı):

—         Siz bunu təsvir edə bilərsinizmi?

Və mən dedim:

Edərəm.

Onda təbəssümə bənzər bir şey nə vaxtsa üz olmuş yerdə görünüb yox oldu.

 

1 aprel 1957-ci il. Leninqrad

 

İTHAF

 

Dağa desən bu dərdi, dağ əriyər,

Çaya desən, susub durar axarı.

Qapısı zindanınsa bərk, namərd,

Qapı dalında neçə can çürüyər.

Və dəli qüssədən ürək yaxılır,

Sığal çəkir sərin külək kiməsə,

Kiminsə qəlbini qürub oxşar –

Bilmirik biz, həminik hər yerdə,

Mənfur açar səsi gəlir təkcə,

Bir də ağır hərbi addımlar.

Qalxaraq sanki sübh ibadətinə,

Üz tuturduq üzü dönmüş şəhərə.

Ora çatırdıq üzülmüş, təşnə.

Günəş yaxın, Neva dumanda yenə,

Uzaqdasa ümid dinirdi hələ.

Oxunur hökm. Göz yaşı leysan,

Düşübdür ayrı hamıdan o daha.

Ürəyi zorla qoparıb candan,

Yerə çırpırlar onu sanki bu an.

Fəqət gedir… Büdrəyir… Tənha.

Hanı, hanı iki qəddar ilimin,

Hanı təsadüfi rəfiqələri?

Aylı axşamları quduz Sibirin,

Xəyallarında onların nə dinir? –

Ora vida salamı göndərirəm.

 

Mart 1940

 

              GİRİŞ

 

O vaxtlar idi ki, bu, yalnız ölü,

Gülümsünürdü, dincliyə sevinib.

Leninqrad durub yanında əli –

Sanki məhbəslərinə pərsəngdi.

Və əzabdan dəli-divanə olan

Məhbus alayları gedən dəmdə,

Qısaca ayrılıq təranələri,

Parovoz fitlərində səsləndi.

Ölüm ulduzları səmada yanır,

Qovrulurdu zavallı Rusiyamız,

Təpiyi altda qanlı çəkmələrin,

Təkəri altda həm “marusya”ların.

 

                İ

 

Səni apardılar şəfəq vaxtı,

Tabut ardınca gedirdim elə bil.

Dar otaqda uşaqlar ağlardı,

Axdı surət önündə şam əridi.

Düzüb ölüm təri alnında çələng,

Dodaqların soyuq… Zavallı balam!

Gedərəm strelets arvadları tək,

Düz Kremlin önündə qıy vuraram.

 

1935. Payız. Moskva

 

               İİ

 

Sakit Don sakitcə axır,

Sarı ay girir otağa.

Girir papağı köndələn,

Gözünə görünür kölgə.

Bu qadının canı xəstə,

Bu qadına dəyməz kimsə.

Oğul dustaq, ərsə ölüb,

Dua edin məndən ötrü.

 

               İİİ

 

Yox, bu işgəncə çəkən mən deyiləm, başqasıdır,

Tablamazdım belə mən. Hər nə də baş vermişsə,

Qara mahudla tamam örtülsün,

Və fənərlər alıb-aparsınlar.

Gecə.

 

              İV

 

Bir biəydin sən, hər işində oyun,

Əziz, istəkli bütün dostlarına,

Sən günahkarı Tsarskoye Selonun,

Səni gözlər nə qara fırtınalar –

Bir üçyüzüncü tək əlində yemək,

Umacaqsan görüş Krestıda sən,

Axıdarsan yaşını daşdan bərk,
Yeni il buzlarının üstünə sən.

Necə məhbəs qovağı titrər və

Səs-səmir gəlməz – ancaq orda isə,

Neçə günahsız ömrə son verilər.

 

1938

 

                     V

 

Bir il beş aydır ki, hayqıraraq,

Səni daim evə mən səsləyirəm.

Düşmüşəm cəlladın ayaqlarına,

Sən oğulsan mənə, dəhşətsən həm.

İndi hər şey həmişəlik qarışıb,

Daha baş açmıram mən, anlamıram,

İndi kim insandır, kim vəhşi,

Və gəlib tezmi yetişər edam.

Və təmtəraqlı çiçəklər yalnız,

Və buxurdan səsi, qəribə bir iz

Harasa, heçliyə gedir birbaş.

Və zilləyib gözünü gözlərimə,

Və yaxın məhvimi heç gizləməyir,

Yekə ulduz oyadır canda təlaş.

 

1939

 

          Vİ

 

Quş tək həftələr köç elər,

Nə olubdur – anlamıram.

Oğlum, sənin kamerana,

Boylanardı ay gecələr.

Odlu qırğı gözləriylə,

Onlar yenə baxır indi,

Məşəqqətli taleyindən,

Və ölümdən söyləyirlər.

 

1939. Yaz

 

                Vİİ

 

           HÖKM

 

Və düşdü dağdan ağır söz bu odu

Hələ ki sönməmiş sinəm üstə.

Eybi yox, mən ki buna hazırdım,

Birtəhər mən dözərəm, əlbəttə.

Bu gün mənim içşim başımdan aşır:

Öldürəm indi gərək yaddaşı mən
Gərək indən belə qəlbim daş ola,

Həyatı öyrənəm gərək təzədən.

Olmasa… Qaynayır yay – elə bil

Önündə pəncərəmin bayramdır.

Mən bu parlaq günü, boşalmış evi,

Elə fəhmimlə nə vaxtdan duydum.

1939. Yay. Fontannı Dom

 

                               VIII

 

                           ÖLÜMƏ

 

Sən axır gəlməlisən, indi niyə gəlməyəsən,

Yolunu gözləyirəm, gəl, halım yamandır, gəl.

Bax, keçirdim işığı, bax qapım açıq üzünə,

Gəl sən ey sadələrin sadəsi, gəlişi gözəl.

Gir istəyirsən hansı cildə, hansı görkəmə sən,

Ya bir zəhərli güllə tək atıl, səpil canıma.

Çəki daşıyla qəfil çıx qoca quldur kimi sən,

Yoluxdurub tatalaqla ya da çürüt qanımı,

Ya özün qoşduğun nağıl kimi yayıl otağa,

Bir nağıl ki, daha tökmüş hamının zəhləsini.

Görə bilim mən onda üstünü mavi papağın,

Evlər idarəsinin səksəkəli rəisinin.

Daha nə olsa qoy olsun. Axıb gedir Yenisey,

Burularaq süzür ağ nurunu qütb ulduzu da.

Və pərdələr qara dumanla göy parıltısını,

Eşqlə, atəşlə dolu gözlərin sonuncu bəla.

 

19 avqust 1939. Fontannı Dom

 

İX

 

Ruhu örtdü yarıyacan,

Qanadı divanələyin.

İçirdir odlu şərabdan,

Çəkir qara düzə məni.

 

Və anladım ki, ona mən,

Qələbəni verəm gərək.

Özüm idim sərsəmləyən —

Dinlədim özgəninki tək.

 

Və qoymaz o aparmağa,

Heçliyi özümlə məni.

(İndi necə yalvarmayım,

Bezənəcən, dönə-dönə):

 

Nə oğlumun gözlərini –

Daşlaşmış məşəqqətini,

Nə fırtına qopan günü,

Nə də görüş saatını.

 

Nə əllərin sərinini,

Nə o cökə kölgəsini,

Nə təsəlli sözlərinin,

Uzaq və xəfif səsini.

 

 4 may 1940

 

 

 

X

 

ÇARMIXLAMA

“Məni tabutda görübən mənə hönkürmə, Ana!”

 

1

Mələk xoruyla mədh olundu bu an,

Əriyib getdi od içində səma.

“Niyə atdın məni? – sordu Atadan,
Anaya söylədi: “Ah, hönkürmə…”

 

2

 

Hönkürür Maqdalina, dincəlmir,

Daşa dönmüş sevimli şagirdsə.

Ana dinməzcə bükülmüş küncə —

Baxa bilmirdi ona bir kimsə.

 

              EPİLOQ

 

İndi bildim necə üzlər çəkilir,

Boylanır qorxu necə gözlərdən.

Necə üzlərdə rəsmlər çəkilir,

İztirablarla düşən izlərdən.

Necə bir anda saçların qarası,

Ya da kül rənglisi dönür gümüşə.

Müti təbəssüm açmadan saralır,

Titrədir qorxu həvəssiz gülüşü.

Tək ölümçün deyil mənim bu duam,

Mənimlə bir duranları anıram.

Həm quduz şaxtalarda, bürküdə həm,

Önündə köhnə, qırmızı divarın.

 

2

 

Yenə yaxınlaşır anım saatı,

Sizsiniz indi varlığımda bütün.

Bax, həm o pəncərəyə güclə çatan,

Həm o ki, çəkmiş ayaq torpaqdan.

Həm o ki yelləyib gözəl başını,

Dedi: “Ev tək bura mən öyrəşirəm”.

Hamını adbaad sayırdım mən,

Siyahı çıxdı, neyləyim, əldən.

Nə sadə söz danışdılar – yığdım,

Onlara bir geniş örpək toxudum.

Anıram onları hər yerdə, hər an,

Nə təzə dərdə də düşsəm anaram.

Bu bəlalı dilimlə xalq dinər,

Yüz milyonluq. Və susdurulsam əgər,

Anılım, onların yadında dinim,

Ərəfəsində qoy dəfn günümün.

Mənə bu ölkədə nə vaxtsa əgər,

Birdən heykəl qoymaq istəsələr,

Razıyam mən belə bir təntənəyə,

Bircə şərtlə — qoyulmaya o gərək,

Nə dəniz sahilində — yurdumda,

Çıxmış artıq dəniz tamam yaddan.

Nə çar bağında – orda bir kölgə,

Məni gəzər və ovunmaz hələ də.

Elə bir yerdə ki, üç yüz saatın,

Çəkmişəm gözləmək məşəqqətini.

Çünki o dünyada da istəmirəm,

Çıxa yaddan səsi “marusya”ların.

Çıxa yaddan səsi mənfur qapının,

Çıxa o vəhşi qıyyası qarının.

Tunc donuq gözləri qoy isladaraq,

Əriyib göz yaşı tək axsın qar.

Dinə məhbəs quşu uzaqlaeda,

Axa sakitcə gəmilər Nevada.

 

1940, mart

Fontannı Dom

 

 

Poema 1989 – cu ildə Samarada, qismən Ərəbqardaşbəylidə tərcümə olunub. X.X.