Nicat Şamxal oğlu Məmmədov (18 may 1993; Horadiz, Azərbaycan – 21 oktyabr 2020; Qubadlı rayonu, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsinin şəhidi.
Nicat Məmmədov 1993-cü il mayın 18-i Horadiz şəhərində anadan olub.
Mən Azərbaycanın Ədəbiyyat dərsliklərinə salınmış şeirləri oxuyanda özümü müəllimin yerinə qoyub fikirləşurəm ki, bu mətnləri şagirdlərə necə təhlil edərdim.
Məsələn, Xəlil Rza Ulutürkün “Qaytar mənim qüdrətimi, Azərbaycan!” şeirini.
Demək vacibdir ki, hər hansı şeiri oxuyanda gərək onun müəllifinin kim olduğunu düşünməyəsən: böyük vətənpərvərdir ya kiçik vətənpərvər, xalq şairidir ya əməkdar incəsəən txxdimi, gözəl olub ya çirkin, övladı döyüşüb ya yox. Bunlar ədəbiyyat tarixçilərini maraqlandırmalıdır. Oxucunun fikrini isə gərək mətndən başqa heç nə məşğul etməyə.
Girişək mətnə.
“Başım, beynim tüstülənir, varlığımda kədər, təlaş..”
Deməli, şairi başı, beyni (baş bryindən ayrıdır?) tüstülənir, varlığında kədər və təlaş var. Hərçənd kədər və təlaş müxtəlif təbiətli psixoloji hallardır.
“Gözlərimdə ildırımdır damla-damla axan qan-yaş…”
Göz yaşını ildırıma bənzətmək olarmı? Məncə, yox. Xalq dilindən nümunə: ağır, gözlənilməz zərbə alan adam deyir ki, “elə bil gözlərimin qabağında ildırım çaxdı”. Boksçular, ya ərləri tərəfindən döyülən qadınlar bunu yaxşı bilərlər. Göz yaşı selə, leysana və s. oxşadılıb, ildırıma yox.
“Mən yenidən doğulmasam, daşam, inan, qupquru daş”.
Şair Azərbaycana deyir ki, o gərək yenidən doğula.
“Taqətim ol, qeyrətim ol, qoy dirçəlim yavaş-yavaş”.
“Dirçəlim?” Belə çıxır ki, doğulub, doğulmayan necə dirçələr? Yuxarıda demişdi ki, “gərək doğulam”.
“Sənsən həsrət gözlərimin həm qarası, həm də ağı”.
Həsrət gözlər? Xəlil Rza hardadır? Lefortovаda? Xatırladım ki, Xəlil Rza 1990-cı ildə Moskvaya aparılıb. цç-dörd gün Lefortovada yatandan sonra Mərkəzi sovet televiziyasıın «Vremya» proqramında çıxış edərək Azərbaycanda yol verdiyi hərəkətlərdən peşman olduğunu demiş, bağışlanmağını xahiş etmişdi.
Yekə-yekə danışmağa nə var ki…
“Mən bilirəm: dərdlərini yumruğunda sıxacaqsan”.
Azərbaycan dərdlərini yumruğunda sıxacaq. Bunu necə təsəvvür edək?
“Üzü ağsan. Nurlu dağsan…”
Nəyə görə Azərbaycan üzü ağdır? Niyə qara deiyil? Niyə nurlu dağdır?
“Sən bu dibsiz cəhənnəmdən çıxacaqsan…”
Bayaqdan “nurlu dağsan” deyirdi. İndi deyir cəhənnəmdəsən…
“…zülmət dağı devirəcək, yıxacaqsan. Boğazından yapışanı boğmalısan, boğacaqsan”.
Azərbaycan – nur dağıdır və cəhənnəmdədirsə, “zülmət dağı” nədir və hardadır” “Nur dağı”nın boğazı var? Dağın zirvəsi, ətəyi olar. Boğazı?
“Öz bətnindən doğacaqsan İstiqlalı, Azadlığı”.
Bayaqdan “nurlu dağa” bənzədilən Azərbaycan indi oldu hamilə arvad…
“Gözlərinə Nəiminin, Nəsiminin şəklini çək…”
Azərbaycan gözlərinə şəkli necə çəksin? Nəsiminin və başqa klassiklərin şəkillərini Mikayıl Abdullayev çəkirdi, hamısı da atabir qardaş kimi bir-birinə oxşayırdı….
Bağrı yanmış Qarabağım bir də qalxıb göyərəcək.
Göyərəcək çiçək-çiçək, lalə-lalə, ləçək-ləçək.
Saxla, a kişi! “çiçək-çiçk” deyəndən sonra “lalə-lalə” demək naşılıq və bədii dil tələblərini bilməməkdir. “Çiçək-çiçək”deyib ya gərək dayanasan, ya da on-on beş müxtəlif çiçəyin adını çəkəsən. Misranı doldurmaq üçün laləni soxuşdurur…
“Gözlərimin çeşməsilə suvarıram o növrağı…”
Yuxarıda demişdi ki, göz yaşı ildırımdır. Növrağı ildırımla suvarır?
“Növrağımsan, bayrağımsan, Odər yurdu, Od torpağı!”
Bayraq ölkənin rəmzidir ya ölkə bayrağın?
“Xəzinəmdir yerin altı, saf aynamdır göyün üzü…”
Yerin altı barədə deyilən düzdür, ancaq xəzinənin sahibi biz deyilik. Ruslarda zarafat var: “Xoroşa Maşa, no ne naşa…”
Göyün üzü tez-tezmi “saf aynaya” bənzəyir? Ayanın nə safı, nə çirkini, ayna elə aynadır. Ulutürk “saf” sözüylə misra doldurur. Kənddə barı götürüləndə usta qışqırırdı: “Para kərpic ver!”
“Qudurğanlar dinc durmasa, Daşqın, Tufan olasıyam.”
Məni yeddi nəfər tutsun, yoxsa “daşqın olasıyam”…
“Yırtıcılar dünyasını burulğana salasıyam”
Yırtıcılar dünyasını çətnliklə, hərə öz pozğunluq dərəcəsinə görə, təsəvvür etmək olar. Ancaq onu “burulğana salmaq” necə olur?
“İnan mənə: əbədisən, ey bəşərin haqq bayrağı”
Azərbaycan – bəşərin haqq bayrağı? A kişi, sənin insafın olmayıb, Azərbaycandakı haqsızlıqlar dünyanın çoxmu ölkəsində var?
Sonra şair Daşaltıdan, Xocalı dan deyir. Ancaq deyilənlərini poeziya adlandırmaq çətindir.
“Dağın, daşın başdan-başa qan dənizi, qan Xocalı!
O dəhşəti, o vəhşəti min illərlə an, Xocalı!”
Nə qədər artıq söz var! An, qan…Nə qədər yalan pafos! Bir dənə orijinal metafor yoxdur. Nə qədər “qan-yaş” demək olar?
“Qaranlıqda oğru kimi yurda gecə girdi onlar”
Deməli, ermənilər gecə girirlər Xocalıya. Kaş Xəll Rza bu hadisəni sadə sözlərlə təsvir edəydi. Yox, o, Ulutürkdür, o, gərək yeri-göyü qata bir-birinə.
“Ulduzları güllələyib göydən yerə sərdi onlar”.
Bu yöndəmsiz misrada bədiilik var? Yoxdur, əksinə, gülüş doğurra bilər.
Uistan Odenin dostunun ölümünə yazdığı şeir var. Deyir ki, ayı, ulduzları göydən endirib qaraya bükün.
“Ulduzlar göz oxşamır, ulduzları söndürün,
Açıb-atın günəşi, ayı büküb endirin.(tərcmə mənimdir – X.X.)
Bu misralar kinematoqrafik matəm səhnəsi yaradır:filmlərdə görürük hüzr düşmüş evdə aynalara, mebelə qara örtük çəkirlər.
Xəlil Rza “Ulduzlar güllələndi” deyib dayansaydı, dərd yarı idi. Dayanmır. Deyir “göydən yerə sərdi onlar”. Yəni ulduzların enmə marşrutunu təsvir edir…
“Beşiklərdən tər qönçəni, ilk nübarı dərdi onlar”
Ermənilərin körpələri öldürməyini xalq şairi “tər qönçə dərməyə” bənzədir.
Xalq şairinin ilhamı elə coşub ki, nə dediyini özü də bilmir, şeirin əvvəlində demişdi ki, “başından, beynindən tüstü çıxır.”
“İsti külə döndərdilər bar üstündə min budağı…”
Külün nə istisi, nə soyuğu? “İsti” misranı doldurur, elədir? Əgər Xocal qırğınından söhbət gedirsə, bu, fevralda olub. Fevralda budaq “bar üstündə”olur?
“Unutmazsan o alçağı, Odər yurdu, Od torpağı!”
Konkret bir alçağı? Hansı alçağı?
Şeir guya Azərbaycana müraciətlə yazlıb. Birdən xalq çairi üzünü döndərir tarixə. Adi tarixə yox, qoca tarixə.
“Yadda saxla, qoca tarix, mən Türk oğlu Ulutürkəm.”
Şair elə bilir ki, onun götürdüyü bütün təxəllüsləri “qoca tarix” əzbər bilməlidir. Türkün ulusu. Yəni Mustafa Kamal türkün atası idi, bizim Xəlil Rza tənbəllik eləməyib, özünə Babatürk adı qoyub.
“Mən – dünənəm, mən – bugünəm, gələcəyəm, yerəm-göyəm”.
Bu misra oxucuya nəyisə, kimisə xatırlatmalıdır? Bəlkə Nəsimini? Bu, Nəsimidən sitatdır ya tərcümə?
“Bircə kişi qalsam belə, güman etmə, yalqız, təkəm”.
İdia böyükdür. “Bircə kişi…” Azərbaycan bunun qüdrətini qaytardı? Əvvəldə ərizizəsini oxumuşduq, deyirdi qaytar mənim qüdrətimi. Qaytarılıbsa, prosedur göstərilməliydi…
“Həzrət Əli qılıncıyam, oddan gərək bir qın geyəm….”
Bəh-bəh, misranın birinci hissəsi Allahşükür üçün yazılıb…
İkimci hissə dolaşıqdır. Oddan qın olar? Qılıncın özünə od demək olar, ancaq qına yox…
“Eşqim, hüsnüm, cəlalımsan, Odər yurdu, Od torpağı!”
“Hüsnüm…” Yəni Azərbaycan Xəlil Rzanın gözəlliyidir…
Heç nə başa düşmədim və bu mətni şagirdlər də, onlar məndən min dəfə bilikli olsalar da, bu mətni başa düşməyəcəklər. Şair özü də bu mətni başa düşülmək üçün yazmayıb. Yekə sözlər bol-bol ona görə işlədilib ki, oxuyan başında yumruq zərbəsi duysun, gözlərinin qabağında ildırım çaxsın…
Gözlərinə isə Ulutürkün şəkli çəkilsin…
Sonuncu bənddə deyir:
“Əhrimənlər yuvasını darmadağın edəcəksən,
Qalxıb sabah Aya, Marsa, ulduzlara yetəcəksən”
Əhrimənlər yuvası nədir və haradır? Bəlkə müdafiə nazirliyi? Bəlkə Paşa holdinq?
Aya, ulduzlara, Marsa hansı ağılla, hansı nizamla yetişəcəyik? Hələ keyfiyyətli bir velosiped də düzəldə bilmirik. Nə ay, a kişi, vətəndaş ayağını ölkədən qırağa qoya bilmir, Əliyev on milyin adamı əsir-yesir eləyib, heyn sürüsü kimi salıb ağıla… Yox, Saturna yetişəruik…
Birdən xalq şairi üzünü adı çıkilməyən düşmənə tərəf ttur:
«.Zəhər saçan bir əfisən, tor quran bir hörümçəksən,
Təpiyimin altındaca gəbərəcək, öləcəksən”
Saldı təpiyinin altına…
Şeirin adına və başlanğıcına qayıtsaq, müəllif qarşısında bir sual qoya bilərik: Qüdrəti ölkə vətəndaşa verir ya vətəndaş ölkəyə?
Nə qədər baş sındırasan, xalq şairinin ölkədən nə istədiyini, alıb-almadığını başa düşmək mümkün deyil. Cəfəng sözlərlə dolu ondördhecalı uzun misralar gözünün qabağını boz Salyan şoranlığı kimi basır, heç nə görmürsən.
Azərbaycan məktələrində, deyəsən, psixoloq var. Bəs psixiatr? Belə mətnləri ancaq yaxşı psixiatr izah edə bilər. Ayrı heç kim…
«Başı da, beyni də tüstülənən» şairdən nə gözləyəsən?
X.X.
17. 05. 2024, Samara
Ə
hliman Rəhman oğlu Mehdiyev (17 may 2002; Məzrəli, İmişli rayonu, Azərbaycan — 2 oktyabr 2020; Kəlbəcər rayonu, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
Əhliman Mehdiyev 17 may 2002-ci ildə İmişli rayonunun Məzrəli kəndində Rəhman Mehdiyevin ailəsində anadan olmuşdur. 2008-2019-cu illərdə İmişli rayon Məzrəli kənd tam orta məktəbində təhsil almışdır. Subay idi.
Anar Talıb oğlu Əliyev (16 may 1991, Oğuz rayonu – 26 oktyabr 2020, Füzuli rayonu) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
Anar Əliyev 16 may 1991-ci ildə Oğuz rayonunda anadan olub. 1998–2009-cu illərdə Oğuz şəhər şəhid E.Abdullayev adına 2 nömrəli tam orta məktəbdə oxumuşdur. Ailəli idi, 1 oğlan övladı yadigar qaldı.
Elxan Məmmədov (15 may 1998, Cəyirli, Qobustan rayonu – 29 oktyabr 2020, Füzuli rayonu) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
Elxan Bədəl oğlu Məmmədov 1998-ci il mayın 15-də Qobustan rayonunun Cəyirli kəndində anadan olub. 2005–2016-cı illərdə Qobustan rayonunun A. Quliyev adına Cəyirli kənd tam orta məktəbində təhsil alıb.
Ağlın çoxluğu da yaxşı şey deyil, ağlın çoxluğundan bəzi insanlarda xəstəlik yaranır ki, buna da “ağıldan bəla” deyirlər. Rus şairi və dramaturqu Aleksandr Qriboyedov hətta bu barədə bir pyes yazıb. Adı da “Ağıldan bəladır”.
Mənə elə gəlir ki, Ərəstun oruclu da ağıldan bəla azarına tutulub. Mən Ərəstun Oruxlunu son illər təlaş və həyəcanla izləyirim, bilirdim ki, gec-tez onun unikal və tükənməz ağlı başına bəla olacaq. İndi görürəm ki, olub.
Ərəstun Oruclunu sevən mnlərlərlə soydaşıma dərin hüznlə başsağlığı verirəm. Ərəstun Orucluya şəfa arzulayıram, ancaq dərin hüznlə başa düşürəm ki, ağıldan bəla xəstəliyinin müalicəsi yoxdur.
Ərəstun Oruclu may ayının 12-də Qurban Məmmədli ilə söhbətində elan elədi ki, Hepatit C adlı xəstəlik yoxdur, bu xəstəliyi lotular və fırıldaqçılar, mafioz qruplar uydurublar ki, bahalı və əslində zərərli dərmanları satıb xəstələri soysunlar.
Ərəstun Oruclu deyir:
“Bir həkim tanışımdan soruşdum: “Sən hepatit C-dən neçə nəfər ölən görmüsən? Dedi görməmişəm”
“Amerikada kimə desən Hepatit C, gülərlər”
Mən azərbaycanca, rusca vikipediyalara etibar etməyib, ingliscəsinn açıb Hepatit C xəstəliyinə həsr olunmuş məqaləni açdım. Mqalə çox böyükdür, tibbi savadım olmadığına görə mənim üçün mürəkkəbdir. Bir neçə informatif fraqmenti azərbaycancaya çevirdim.
“2019-cu ildə bütün dünyada 58 milyon insanın HepatitC-yə yoluxduğu təxmin edilirdi. 290000-ə yaxın insan virusdan, əsasən virusa aid edilən ciyər xərçəngindən və sirrozdan ölüb”.
“Hepatit C-nin mövcudluğu 1970-ci illərdən güman edilib və 1989-cu ildə sübut olunub”.
“1970-ci illərin ortalarında Yoluxucu xəstəliklər bölməsinin rəhbəri Harvey J. Alter və onun araşdırmaçı komandası nümayiş etdiriblər ki, post-transfusion hallarının çoxunu Hepatit A və Hepatit B-yə xas olan viruslar törətməyib”.
“Hepatit C-virusunun mövcudluğunu Alter 1988-ci ilin mayında Vaşinqtonda ətbuat konfransında təsdiq edib”.
“Hepatit C nəhayət, 2005-ci ildə yapon komandası molekulyar klonu çoxalda biləndə, «açılmışdır.”
“5 oktyabr 2020-ci ildə Houghton and Alter, Charles M. Rice ilə birlikdə tibb sahəsində Nobel mükafatına layiq görülüblər”.
Mən Ərəstun Oruclunun azarlı olduğuna şübhə eləmirəm. Ancaq bəlkə mən yanılıram? Bəlkə Ərəstun xəstə-zad deyil, buğa kimi sağlamdır? Bəlkə Ərəstun bəy DTX-nın tapşırığını yerinə yetirir? Məqsəd? Məqsəd — Qurban Məmmədlini gözdən salmaq! Onun elmə, elmi nailiyyətlərə qarşı çıxdığına, ağır xəstəliyə tutulmuş insanları müalicədən çəkindirdiyinə Britaniya dövlət orqanlarını inandırıb verilişini bağlatdırmaq öüzmü də Azərbauycana ekstradisiya etdirmək!
Bilmirəm bu versiyalardan nahsı yaxşıdır: Ərəstunun xəstə olmağı da məni darıxdırır, oun xain və provakator çıxmağını da istəməzdim…
Bir xalq şairi yazmışdı ki, xəyanətdən ölüm yaxşıdır…
Hərçənd özü şərəfsizin biri idi…
Mirzə ƏLİL
13.05. 2024, Samara
Romir Rəşadət oğlu Əliyev (14 may 1997; Aşağı Nüvədi, Lənkəran rayonu, Azərbaycan — 21 oktyabr 2020; Qubadlı, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
Elgün Aqil oğlu Mikayıllı (13 may 2001, Xıl, Masallı rayonu – 14 oktyabr 2020, Füzuli rayonu) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
Elgün Mikayıllı 2001-ci il mayın 13-də Masallı rayonunun Xıl kəndində anadan olub. 2007-2018-ci illərdə Ə. Bəylərbəyov adına Xıl kənd tam orta məktəbində təhsil alıb. Subay idi.
Anar Gülverdi oğlu Novruzov (12 may 1976, Ərkivan, Masallı rayonu – 14 iyul 2020, Tovuz rayonu) — Azərbaycan Ordusunun mayoru, Tovuz döyüşləri şəhidi.
Anar Novruzov 12 may 1976-cı ildə Masallı rayonunun Ərkivan qəsəbəsində anadan olmuşdur. Atası Gülverdi Novruzov uzun müddət rayonda bərbər olaraq çalışmışdır. 2004-cü ildə dünyasını dəyişmişdir.
Anar Novruzov 2003-cü ildən Nazilə xanımla ailəli idi.
Fərid İmran oğlu Zaməddinov (11 may 1986, Vartaşen – 10 noyabr 2020, Talış, Tərtər rayonu) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin giziri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
Giziri Fərid Zaməddinov 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Murovdağ döyüşlərində, həmçinin Talış qəsəbəsi uğrunda gedən döyüşlərdə siştirak edib. Noyabrın 10-da həlak olub. Oğuz Şəhidlər Xiyabanında dəfn edilib.
газета ОЧАГ (OCAQ) Самара 
Для отправки комментария необходимо войти на сайт.