15 iyul 1918 – Cümhuriyyətin hökuməti azərbaycanlılara qarşı soyqırımı cinayətlərinin araşdırılması üçün Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası yaradıb. Komissiya 1918-ci ilin mart qırğınları ilə yanaşı, XX əsrin əvvəlindən ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri digər qətliamlar haqqında çoxsaylı materiallar toplamış, Cümhuriyyət hökumətinin qərarı ilə 31 mart «Soyqırımı günü» elan edilmişdi. Azərbaycanın sovetləşməsindən sonra bu tarix gizlədildi.
VİKİPEDİYA
29 апреля 1918 года поблизости Гюмри 3 тысячам азербайджанских переселенцев была устроена засада. Среди переселенцев подавляющее большинство состояло из женщин, детей и стариков, и все они до одного были уничтожены.
29 APREL 1918 — Erməni-daşnak quldur dəstələri Gümrü (o vaxtkı Aleksandropol) şəhəri yaxınlığında azərbaycanlılara qarşı kütləvi qətliam həyata keçiriblər. Əksəriyyəti qadın və uşaqlar olmaqla 3 min nəfər qətlə yetirilib.
İki gün sonra (1 may) erməni dəstələri Qars yaxınlığındakı Şiştəpə və Düzkənd kəndlərində 600 azərbaycanlını öldürüblər.
AKT
Mənbə: MDAor AzSSR, f.1061, op.1. i.111, l.130-132.
Biz, Şamaxı qəzasının Mərzəli kəndinin sakinləri 12 noyabr 1918-ci ildi yığıncağa toplaşaraq aşağıdakı aktı tərtib edirik:
1.Ermənilər tərəfindən kəndimiz darmadağın edilənə kimi 900 evdən və 8314 nəfər əhalidən ibarət idi.
2.Elə həmin ermənilər kəndi talan edərkən 512 ev yandırıldı və 963 adam öldürüldü. (Bundan sonra kəndin öldürülən sakinlərinin siyahısı və vurulan ziyanların məbləği pul vahdi ilə göstərilir).
Dindiriş protokolu 1918- ci il noyabrın 15 günü Şamıxı FİK-sı Azərbaycan hökuməti yanında aşağıda adıçəkiləni zərərçəkən qismində mad. UUS əməl edərək dindirmişdir
Mənbə: MDAor AzSSR, f.1061, op.1. i.111, l.133.
Mənim adım İbrahim Xəlil Tapdıq oğludur. Şamaxı qəzasının Mərzəli kəndi üzrə kəndxudayam. 55 yaşım var, savadlıyam.
Bizim kəndimiz elə Mərzəli adlanan malakan kəndinin qonşuluğunda, bir kilometr aralıqda yerləşir. Şamaxı şəhərinin birinci dəfə yerlə yeksan edildikdən sonra, Qaziyə kəndindən Gəncə müsəlmanları geriyə çəkildikləri zaman, biz adı yuxarıda deyilən malakan kəndində əksəriyyəti ermənilərdən ibarət olan kənar adamların çoxsaylı axınının şahidi olduq. Elə bu zaman Bakıya getmiş iki malakan — İvan Koroyev və Vitali Popov naməlum şəxslərlə geri qayıtdıqdan sonra, həmin adamlar bizim kəndin ağsaqqallarının onların yanına göndərilməsini tələb etdilər; görüşdə kənddə olan bütün silahların onlara təhvil verilməsini və bolşeviklərin hakimiyyətinin tanınmasını təklif etdilər; onlar həmçinin deyirdilər ki, tezliklə Bakıdan onların baş rəisləri gələcək.
Dediyimiz adamlardan möhlət alaraq, biz vəziyyətimizi müzakirə etməyə başladıq. Aramızdan bəziləri naməlum, şəxsiyyəti bəlli olmayan insanların heç bir təklifinə inanmamaq qərarına gəldi, və hər hansı ehtimala qarşı ermənilərlə birləşən malakanlar tərəfindən basqınlardan ehtiyat edərək, ailələrini on- on beş kişinin mühafizəsi altında «Qəbristan» adlanan qışlaqramıza yola saldılar. Lakin kənd əhalisini böyük əksəriyyəti sonra nələrin baş verəcəyini gözləməyi qərara alaraq, təhlükəsizlik tədbirlərinə əl atmadan qaldılar.
İki gündən sonra kəndin hörmətli adamları yenə də malakan kəndinə çağrıldılar. Biz öz ağsaqqallarımızın yolunu gözləyirdik. Nəhayət malakanlar onlarla bir yerdə olan erməni dəstələri ilə kəndimizə hücum edərək, evləri yandırdılar. Onda bizim kəndin əhalisindən 963 adam öldürüldü, 400 ev yandırılaraq, tar-mar edildi.
Dindirilənin imzası
Komissiyanın üzvü (imza)
Kargüzar (imza)
http://soyqirim.tr.gg/AXC-d—k1-1918_1920-k2—Qaraba&%23287;-haqq&%23305;nda-m&%23601;lumatlar
В марте 1920 года армяне подняли мятеж в Карабахском регионе Азербайджана. Правительство АДР оказалось вынужденным направить армию в Карабах, чтобы защитить граждан от геноцида. По этой причине Баку фактически остался без защиты.
21 mart 1920 — Qarabağda və Gəncəbasarda erməni silahlılarının Xalq Cümhuriyyətinə qarşı qiyamı başlanıb. Cümhuriyyət hökuməti həmin bölgələrə əlavə qüvvələr göndərib. Paytaxt faktiki müdafiəsiz qalmışdı və bu, XI rus ordusunun Bakıya maneəsiz daxil olmasına imkan verdi.
1992-cı il mart ayının 11-də Avropa Şurası Nazirlər Komitəsi Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ regionunda erməni silahlı dəstələrinin dinc azərbaycanlı əhaliyə qarşı baş vermiş zorakılıq aktlarını pisləyən bəyanatla çıxış etdi.
11 марта 1992г. – Комитет Министров Совета Европы принял декларацию, осуждающую нападения и акты насилия армянских вооруженных сил против азербайджанского населения Нагорного Карабаха.
Mənbə: MDAor AzSSR,f.1061, op.1. i.111, l.2
AKT
1919-cü il aprelin 5-ci günü Mən, Kəşad kəndinin kəndxudası, 217 ev sayında kəndin seçilmiş möhtərəm sakinləri ilə birlikdə bu aktı tərtib edirik:
Kəndimizə 1918-ci ilin mart ayında ermənilərin hucumu zamanı kənd sakinləri aşağıdakı ziyanlara məruz qaldılar:
1.)Öldürənlər: kişi — 91, qadın — 40, uşaqlar — 47
2.)Yaralananlar: 3 qoca
3.)400 min rubl məbləğində evlər və tikililər dağıdılıb.
4.)55.000 rubl dəyərində iri buynuzlu və xırda buynuzlu mal-qara qovulub aparalıb və öldürülüb.
5.)280 min rubl dəyərində ev əşyları, k/t alətləri, çörək, taxıl və digər əmlaklar talan edilərək aparılıb.
6)100 min rubl məbləğində ot aparılıb və zay edilib.
7)50.000 rubl məbləğində tut və üzüm bağları zay edilib.
8)800 min rubl məbləğində çörək və ot aparılıb və ya zay edilib.
9) Əkilməmiş sahələrdən dəyən ziyan 400 min r.
Bütün ziyanlar 2.580.000 rub.
Kənd kəndxudası Ağamahmud Həsən oğlu imza
Kənd mollası imza
Ağsallar 5 imza
Mənbə: MDAor AzSSR,F.1061, op.1,i.99, l.12
XAHİŞNAMƏ
Bizə belə bir xəbərin sorağı çatıb ki, indiki zamanda axtarış polisi tərəfindən həbs edilən Stepan Lalayev Sizin sərəncamınızdadır. Əlahəzrət, Allah xatirinə, ədalət və insan sevgisi naminə biz sizə müti bir xahişlə müraciət edirik. Bu, vicdanını zərrəsinə qədər itirmiş qanicən insanın, biz şamaxılılara qarşı törətdikləri vəhşiliklərə görə hərbi məhkəməyə verəsiniz. Mart ayında o özünün quldur dəstəsi ilə Şamaxıya gəldi, öz yolunda bütün kəndləri yerlə-yeksan elədi, sakinlərin isə demək olar ki, hamısını qılıncdan keçirdi. Onun şəhərdə törətdiklərini yazmaq qeyri-mymkündür. Şəhərin bütün kişi əhalisini kəsib- doğradılar, oğlan uşaqlarına belə rəhm etmədilər, qadınları qolu bağlı kişilərin və hətta uşaqlarının gözü qarşısında zorladılar. Şəhər kökünədək dağıdılmışdı, sonra isə — yandırıldı, heç bir məscid salamat qalmadı, beş min evdən yalnız Real məktəbin binası sağ qaldı. Şəhər indiki məqamda bir məzarıstana çevrilib. Bütün bu bədbəxtliklərdə yalnız S. Lalayev günahkardır, ona görə ki, bütün vəhşiliklər onun əmri ilə törədilirdi, və ağla gətirmək mümkündürmü ki, belə bir insan cəzadan yaxa qurtara bilsin? Bütün yazılanları təsdiq etmək üçün, Əlahəzrət, biz Sizdən Şamaxıya tabeçiliyinizdə olanlardan birini ezam etməyinizi xahiş edirik.
29 noyabr 1918-ci il. Bakı şəhəri (imzalar)
1918-ci il martın 18-də sübh çağı Şamaxı şəhərinin azərbaycanlı sakinləri top atəşlərinin səsinə oyandılar və şəhərin cənubdan ermənilər, şimal-şərqdən isə molokanlar tərəfindən mühasirəyə alındığını gördülər. Şəhərin azərbaycanlılardan ibarət aşağı hissəsi top və pulemyot atəşlərinə tutulur, şəhərin yuxarı hissəsində yaşayan ermənilər isə azərbaycanlılar yaşayan məhəllələri tüfənglərdən atəşə tutdular. Bu hücum müsəlmanlar üçün tam gözlənilməz oldu. Çünki bir gün əvvəl erməni yepiskopu Baqrat və molokanların nümayəndəsi Karabanov Xaç və İncil qarşısında azərbaycanlılarla sülh və qardaşlıq şəraitində yaşayacaqlarına və heç vaxt onlara qarşı silahlı çıxış etməyəcəklərinə and içmişdilər. Əvvəlcədən döyüşə hazırlıq görməyən azərbaycanlılar müdafiə olunmağa təşəbbüs göstərsələr də, top və pulemyot atəşləri altında dayana bilməyib geri çəkilməyə məcbur oldular. Ermənilər və molokanlar bir neçə saatdan sonra şəhərin azərbaycanlılar yaşayan və erməni hissəsi ilə sərhəd olan “Piran-Şirvan” məhəlləsinə soxula bildilər.
Bakı quberniyasının Şamaxı qəzasının
Navaqi kəndinə baxış protokolu
Mənbə: MDAor AzSSR,1061,f.349,op. 1 vah. Xr.№57, səh.19-20
1919-cu ilin fevralın 13-cü günü biz, Azərbaycan Fövqəladə İstintaq Komissiyasının üzvləri Mixaylov və Keyussovski aşağıda imza atan şahidlərin: Nəvaqi kənd kəndxudası və kəndin ev təsərrüfatçılarının iştirakı ilə Nəvaqi kəndinə baxış keçirdik ki, kəndin ermənilərin hucumundan dağılma dərəcəsini və xarakterini aydınlaşdıraq. Belə məlum oldu ki, Navaqi kəndi tərkibi bütünlükdə müsəlmanlardan ibarət olmaqla, eyni adlı dəmir yol stansiyasınından 3 verstlik məsəfədə, çöldə yerləşir. Kənd 2000 ev təsərrüfatından ibarətdir, onu da qeyd etmək lazımdır ki, mülk evləri bir neçə şöbədən ibarət olmaq şərtilə dəmir yol xətinin hər iki tərəfinə bir-birindən dördə bir və ikidə bir verst ara məsafəsiylə səpələnmişdir. Kəndin tikililəri çiy kərpicdən hörülüb, alçaq damları isə torpaqla örtülmüşdür. Kəndin … şöbəsində uzaqdan yanğından tam yanmış evlərin mənzərəsi açılır. Yanğından və dağıntılardan heç bir malikanə salamat çıxa bilməyib, bir neçə yeni tikilmişlər istisna olmaq şərtilə, bütün qalan 2000 yaxın evin hamısı yanmışdır və hal hazırədək yanan divarların xarabalıqlarını xatırladır. Kəndin nisbətən varlı adamlarının evləri bərpa edilir və bunlarda dağıntılardan sağ çıxa bilən bir neçə ailə yaşayır. Kəndin nüfuzlu tikintiləri digərlərinə nisbətən daha güclü yanğına məruz qalıblar, ələxsüs məscid, 12 otaqdan ibarət olan böyük məktəb binası, kənd idarəsi, … evlə birlikdə, dəyirmanlar, daş binövrə ilə qaldırılan bütün əs…tikililər. Kənddə 80 yaxın dükan, mağaza, mallarla dolu anbarlar yanmışdır. İki mərtəbəli evlərdən başqa bir sıra başqa təsərrüfat tikililəri olan ən böyük malikanələr yanıb. Hacı Şirəli Hacı Mürsəl oğlunun, Hacı Mövsümə-Meşaçli Yəhya oğlu, Hacı Səftərə Əsgərova, Hacı Kəlbalı Hüseyn Əli oğlu, Mahmud Xeydər oğlu, Məşədi Səməd bəy Ələsgərbəyov, Kərbalayi Rustəm Səməd oğlu, Hacı Ağa Mirzə Kərbalyi Abbas oğlu, Məşədi Səfər Əli Hacı Pirim oğlu, Fərəculla bəy Mirzə-Baxış Pənah xan Əli oğlunun böyük malikənələri yandı.
Malikanələrdə olan meyvə bağları da həmçinin odun üçün doğranılıb və yandırılıb. Böyük evlərdən və tikililərdən 300 yanıb, ümumi yanan tikililərin sayı isə ümumiyətlə ….. 2000-nə qədərdir. 30 yaxın ot tayası, samanı və otu presləyən maşın…Yuxarıda sadalanan rəqəmlərdən savayı… belə qənaətə gəlmək olar ki, Navaqi kəndi çox boyük və varlı idi, indiki haldasa onu tamamilə uçurdulmuş xarabazarlıq kimi qəbul etmək lazımdır. Tərtib edilən izahat iştirak edən şəxslərin imzası ilə təsdiq edilərək protokol kimi qismində hazırlanmışdır (İşlə bağlı əlavəyə «Qətllər haqqında 21 akt və xüsusi adamların 2 ərizəsi əlavə edilmişdir». (ll.-24-27). Bundan sonra aktların birini əlavə edirik).
Şahidlər (imzalar)
Kənd kəndxudası (imza)
Komissiya üzvləri (iki imza)
6 fevral 1905-ci ildə Bakıda erməni daşnak qüvvələrinin azərbaycanlı əhaliyə qarşı kütləvi qırğınları başlayıb.
6 февраля 1905 года в Баку армянские дашнакские формирования начали массовую резню мусульманского (тюркского) населения.
Azərbaycan hökuməti yanında FİK-nın arxiv materialları əsasında.
(3-6 apr. 1919-cu il)1918-ci ilin mart-aprel aylarında Şamaxı qəzasının Azərbaycan kəndlərinə basqınlar zamanı öldürülmüşdür:
(yalnız i.№3, f.1061, op.1):
| № | Arxiv qovluğundakı vərəq | Kəndlərin adı | Öldürülənlərin sayı | Yaralıların sayı | ||
| Kişilər | Qadınlar | Uşaqlar | ||||
| 1 | 4 | Cahirli | 98 | 70 | 54 | 9 |
| 2 | 14 | Ərəb-Qədim | 200 | 140 | 90 | — |
| 3 | 18 | Camcamlı | 46 | 28 | 19 | — |
| 4 | 27 | Murtalı | 10 | 24 | 16 | — |
| 5 | 31 | Talış-məlik | 24 | 19 | 5 | — |
| 6 | 36 | Miri-lənd | 10 | 36 | 5 | — |
| 7 | 41 | Şaradil | 40 | 58 | 23 | — |
| 8 | 22 | Kuşi | 292 | 115 | 25 | — |
| 9 | 45 | Şıx-mazıd | 15 | 12 | 9 | — |
| 10 | 49 | Yuxarı Çaqanн | 5 | 9 | — | — |
| 11 | 55 | Ağabəyli | 9 | 4 | 8 | — |
| 12 | 56 | Qaravəlili | 100 | 115 | 93 | — |
| 13 | 60 | Navaçı | 20 | 10 | 10 | — |
| 14 | 64 | Çaparlı | 10 | 15 | 10 | — |
| 15 | 71 | Kürdəmir | 60 | — | — | — |
| 16 | 75 | Qonaqkənd | 104 | 87 | 44 | 34 |
| 17 | 80 | Ovculu | 15 | 10 | 12 | 3 |
| 18 | 81 | Bağırlı | 100 | 150 | 145 | — |
| 19 | 82 | Tağali | 369 | 412 | 190 | 8 |
| 20 | 89 | Qacıman | 45 | 60 | 30 | 5 |
| 21 | 90 | Dilman | 300 | 235 | 125 | 7 |
| 22 | 93 | Kelvə | 250 | 159 | 100 | — |
| 23 | 97 | Xatman | 60 | 43 | 28 | 7 |
| 24 | 101 | Suraxanı | 14 | 23 | 6 | — |
| 25 | 99 | Xası-dərə | 46 | 20 | 16 | — |
| 26 | 104 | Tarcan | 300 | 246 | 90 | — |
| 27 | 106 | Talış Nuri | 20 | 45 | — | — |
| 28 | 108 | Sərdəqar | 8 | 12 | 8 | — |
| 29 | 110 | Zərqəva | 40 | 50 | 24 | — |
| 30 | 112 | Xankəndi | 28 | 46 | 19 | — |
| 31 | 114 | Təbiə | 20 | 32 | 8 | — |
| 32 | 116 | Mahaqlı | 54 | 89 | 76 | — |
| 33 | 118 | Taqlab | 75 | 60 | 51 | — |
| 34 | 123 | Qurdavan | 10 | 15 | 9 | — |
| 35 | 121 | Kələrac | 5 | 5 | 2 | — |
| 36 | 126 | Bizlən | 50 | 35 | 24 | — |
| 37 | 128 | Mucuq | 125 | 55 | 53 | — |
| 38 | 131 | Pir-qaraçuxa | 14 | 21 | 10 | — |
| 39 | 129 | Qıraltan | 30 | 26 | 21 | — |
| 40 | 133 | Sulut | 38 | 20 | 9 | — |
| 41 | 136 | Zeyvə | 30 | 20 | 32 | — |
| 42 | 138 | Nuran | 30 | 50 | 37 | — |
| 43 | 140 | Nuğdı | 40 | 28 | 44 | — |
http://soyqirim.tr.gg/AXC-d—k1-1918_1920-k2—Qaraba&%23287;-haqq&%23305;nda-
газета ОЧАГ (OCAQ) Самара 
Для отправки комментария необходимо войти на сайт.