Category Archives: MƏQALƏLƏR

Все перечеркнул красный фломастер. Читаем прессу времен Афганистана

Стандартный

47news изучил советские газеты в пору другого интернационального долга.  

Конец 1979 года. В соответствии с приказом министра обороны СССР 25 декабря в 15:00 по московскому времени началась операция по вводу ограниченного контингента советских войск (ОКСВ) в Афганистан: государственную границу пересекли соединения и части 40-й Армии Туркестанского военного округа, в крупнейшие города Кабул и Баграм высадили десант.

1.jpg

На заседании Политбюро ЦК КПСС, состоявшемся 27 декабря 1979 года, в дополнение к этим фильтрам было принято совсекретное приложение №6 (к пункту 151 протокол №177) «О пропагандистском обеспечении нашей акции в отношении Афганистана». В этом приложении четко оговаривалось, чем должны руководствоваться советские СМИ для идеологически выдержанного освещения афганских событий – текущих и на перспективу. Вот, к примеру, пункт №2: «В качестве главного тезиса выделять, что осуществленное по просьбе афганского руководства направление в Афганистан ограниченных советских воинских контингентов служит одной цели — оказанию народу и правительству Афганистана помощи и содействия в борьбе против внешней агрессии. Никаких других целей эта советская акция не преследует». 

(Текст целиком нетрудно найти в Сети.)

В данном случае важно, что благодаря именно этому документу афганская тематика в СССР вплоть до середины 1980-х (далее – Перестройка, гласность, все дела) была надежно закрыта. Все это время большинство советских граждан не догадывалось, что наши военнослужащие не только помогают афганскому народу обустраивать мирную жизнь (восстанавливают разрушенную инфраструктуру, бурят колодцы, сажают деревья и прочее), как это массированно демонстрировали в программе «Время», но еще и реально участвуют в боевых действиях, включая проведение масштабных войсковых операций, в которых, соответственно, несут боевые потери в живой силе и в технике.

Военные действия в ДРА официально вообще не назывались войной. 

2.jpg

Они проходили под лозунгом интернациональной помощи дружественному народу Афганистана И, разумеется, такой цензурный подход во многом способствовал формированию общественного мнения в поддержку решений руководства страны по афганскому вопросу.

Далее – небольшая подборка свидетельств непосредственных участников тех событий. Что называется, испытано на себе.

Рассказывает Леонид Шершнев (1938-2014), генерал-майор в отставке, бывший «спецпропагандист» по Афганистану: «Нашей первой акцией в информационном противоборстве с противником стала организация съемки фильма телегруппой из Германской Демократической Республики об ограниченном контингенте советских войск в ДРА. Бытовые зарисовки фильма лучше всего раскрывали благородную, интернациональную суть его миссии в Афганистане: палатки, вода и саксаул, привезенные из Союза, афганские гости в расположении части, мулла, беседующий с советскими военнослужащими-мусульманами… Я доложил о состоявшихся съемках фильма начальнику политотдела 40-й армии генерал-майору А.В. Таскаеву как о большой информационно-пропагандистской удаче. Выслушав меня, он снял трубку и связался с начальником ГлавПУ СА и ВМФ генералом армии А.А. Епишевым. По мере разговора лицо Таскаева становилось все более бледным и руки слегка дрожали. Епишев выругал его за нашу инициативу и предупредил, чтобы больше никаких подобных контактов не было.

(ист. – «Афганистан, конец декабря 1979-го – начало января 1980 года» //Независимая газета – НВО, 25.12.2009)

Журналист-международник Владимир Снегирев: «Они (московские цензоры – ред.) прятали глаза, говорили, что указание сверху. Показывали инструкцию: потери — нельзя, бои — нельзя, участие в операциях — нельзя. Деревья наши солдаты сажают — да, можно. Муку раздают — можно. Я помню, году где-то в 84-м был там в довольно длинной командировке, несколько месяцев, написал о двух девчонках-медсестрах. Они спасали раненых наших во время операций в Панджшерском ущелье. И получили медаль «За отвагу». Цензор все вымарал. Я пошел с заметкой к Ахромееву. Он был 1-й зам. начальника Генштаба, курировал Афганистан. Он взял красный фломастер и вообще все перечеркнул». 

(ист. – «Журналист Владимир Снегирев: Я виноват перед героями моих репортажей» // КП-Псков, 24.08.2016) 

3.jpg

Станислав Гончаренко, полковник в отставке, ветеран боевых действий в Афганистане: «Цензура у нас была очень строгая. Запрещалось даже выносить газеты с территории части, тем более упоминать в материалах имена и фамилии военнослужащих и номера войсковых частей. Мы вынуждены были писать эзоповым языком: «Рядовой Иванов в ходе учебного боя условно поразил 10 условных противников. Условно ранены четыре человека. Условно Иванов представлен к награде за смелость, проявленную на учениях». А ведь речь шла о реальных сражениях и реальных потерях… Но те, кто читал газету в войсках, нас отлично понимали».

(ист. — Станислав Гончаренко: «Писать о боях приходилось эзоповым языком» // jjew.ru, 15.02.2017

Военный журналист Виктор Баранец«Перед отлетом из Москвы я совершил обязательный для репортеров, командируемых «за речку», ритуал: зашел к военному цензору, кабинет которого располагался в «Красной звезде». Предстояло получить инструкции – о чем можно писать, а о чем нет. Была осень 1986 года. Война шла уже почти 7 лет. Потери в Афгане перевалили за 10 тысяч человек только убитыми, а в нашей прессе (гражданской и военной) полагалось рассказывать народу о неких «совместных учениях». И о том, как наши солдаты и офицеры помогают афганцам ремонтировать дороги и мосты, доставлять в кишлаки провиант или отбивать нападения недругов. Военный цензор, хорошо осведомленный об истинном положении дел полковник Генштаба, был честным и совестливым офицером. Крепко обматерив установленные «сверху» правила игры, он горестно рассказал мне о погибшем в бою под Кандагаром брате-подполковнике, а затем, едва сдерживая слезы, швырнул мне тощую инструкцию Генштаба о правилах освещения в СМИ «интернациональной помощи братскому афганскому народу». Талмуд предписывал показывать «учения» не более чем за роту, а слово «потери» тоже обязательно закавычивать».

(ист. – «Афганские дневники военного репортера» // «КП», 17.08.2021)

Александр Власов, политтехнолог: «Размах и жестокость военного противостояния в ДРА сразу же оказались в информационном вакууме. Запрету подвергались любые подробности. Много раз, работая тогда в редакции «Новгородского комсомольца», я пытался подробно рассказать на газетных страницах о своих сверстниках, оказавшихся старше меня всего лишь на одну войну, продлившуюся 9 лет, 1 месяц и 18 дней, но тщетно. Даже намек на правду не мог проскользнуть мимо бдительного ока цензуры! Лишь 30 апреля 1989 года, спустя два с половиной месяца после того, как была перевернута последняя страница самой длинной в XX веке, к тому же необъявленной войны, удалось опубликовать фамилии и имена новгородцев, погибших за мир на чужой земле …»

(ист. – «Кабульский снег, афганская бронза» // Новая новгородская газета (Великий Новгород), 30.12.2009)

Вроде тот цензурный опыт практического значения не имеет. Мы же живет совсем в другом информационно-прозрачном мире. Но на нас уже наступает диковинное время фейсбучно-инстаграмной самоцензуры.

Игорь Шушарин,
47news

В СССР отлаженно действовала многоуровневая система цензуры. Согласно современной классификации доктора филологических наук, профессора Блюма (1933-2011), по нисходящей:

  • цензура идеологическая, осуществляемая и корректируемая высшим партийным руководством;
  • цензура органов госбезопасности и силового блока;
  • цензура печатных произведений и защита госсекретов в СМИ, курируемая Главным управлением по делам литературы и издательств (Главлит);
  • цензура редакторская;
  • цензура внутренняя, она же самоцензура (своего рода защитный механизм, предотвращающий от столкновений с цензурой внешней, этот термин не устарел и сегодня)

https://47news.ru/articles/208504/

Реклама

ТЕЛО НАЗАРБАЕВА ВЫКРАЛИ ИЗ МОРГА ТЕРРОРИСТЫ?

Стандартный

Мировая общественность озабочена судьбой Нурсултана Назарбаева. Где он? Жив ли он? Если жив, почему не показывается народу и мировой общественности? А если умер, почему его не хоронят?
Судя по всему, Назарбаев не жив. Был бы жив, обязательно показался бы народу. Выходит, что он умер. Тут возникает вопрос: Если умер, почему не хоронят? Ответ на этот вопрос очень прост: его тело выкрали из морга террористы, перепутав с кем-то из своих, потому что при беглом взгляде, особенно в мертвом состоянии, Назарбаева вполне можно было принимать за террориста. Отчасти он и был террористом… Кто-то может спросить: А почему террористы не вернули тело Назарбаева, когда поняли свою ошибку. Тут ответ тоже прост: они хотели вернуть, но не успели: в Казахстан вошли русские войска и объявили чрезвычайное положение.  При таком положении как вернешь труп в морг? 
Таким образом Токаев был совершенно прав, когда говорил о нападении террористов на морги. Ведь Назарбаева-то выкрали!
Мирза АЛИЛ
12. 01. 2022, Самара

QURBAN MƏMMƏDLİ: HÜQUQŞÜNAS YA MANİPULYATOR?

Стандартный

Qurban Məmmədov neçə aydır ki, “Tərtər işi”ndə zərər çəkənlərin hüququnun müdafiəsi üçün çalışır və etiraf etmək lazımdır ki, sarsılmaz inadıyla ölkə rəhbərliyinin ağrılı qabarını elə ayaqlayıb ki, rejim fövqəladə gönüqalınlığına baxmayaraq reaksiya verməyə məcbur olub.

Təəssüf ki, bütövlükdə bu vacib işi görən adam özü lotu və bütün lotular kimi manipulyatordur. Manipulyasiyalar çoxçeşidlidir – aktoyr fəndləri, pafoslu monoloqlar, bəzən isteriyaya keçən monoloqlar, şəxsi bioqrafiyadan olan faktların dəyişdirilmiş şəkildə təqdimi, saxta rəqəmlər, saxta tarixlər… “Mən qırx il vəkil işləmişəm… Uğurlu vəkl olmuşam… Milyonlar qazanmışam… Qanunla…”

Sabirabadda iki-üç il vəkil olub. Sabirabadda nə məhkəmə, nə vəkil, nə qanun? Sabirabadı tanıyan var? Sabirbadda indi də məhkəmə yoxdur. Sovet vaxtı orda nə məhkəmə ola bilərdi? Vəkil – vasitəçi, dəllal idi. Hakiminkini ver, müstəntiqinkini ver, prokurorunkunu ver, işin düzəlsin. Sabirabadda nə hüquq?

“Din, qeyrət, namus, şərəf…” – Qurban Məmmədov özünü Fidel Kastroya oxşadaraq bu sözlərlə elə haqyıqır ki, deyirsən indi televizorun ekranı çatlayacaq.

Din, qeyrət, namus, şərəf – bunlar hüquq kateqoriyaları deyil. Qetrəti, namusu hərə bir cür başa düşür. Analarını bacılarını, arvadlarını bıçaqlayan, baltalayan kişilərin də qeyrət barədə öz təsəvvürləri var. Sonra bu “qeyrətli” kişiləri on-on beş il türmədə yıxıb- sürüyürlər,bu qeyrətli kişi on on-beş il ərzində yüzlərlə özü kimi qeyrətli kişinin gözü qabağında şalvarını aşağı çəkib bayıra çıxmağa məcburdur…

Qurban Məmmədov tez tez “mən hüquqşünasam” deyir. Diplomu var, ortabab biliyi də. Ortabab, bundan artıq yox. Ancaq Azərbaycan hequqşünaslarının çoxunun bu səviyyədə də biliyi yoxdur. Təfəkkür baxımından, düşüncə tərzi baxımından isə Qurban Məmmədov hüquqçu yox, manipulyatordur. Onun düşüncə tərzi qanundan çox rusların “po ponyatiyam” deyilən şeyə yaxındır. O yerdə ki, qanun, hüquq norması ona sərf eləmir, Qurban Məmmədov dərhal “din, qeyrət, namus” deyib fəryad qoparır.

Mən burda Qurban Məmmədovun qadınlara münasibətinə toxunmaq istəyirəm.

Qurban Məmmədov siyasi mübarizdir. Bütün siyasi mübarizlərin ailəsi yanında olur. Arvadları, qıızları. Siz Qurban Məmmədoun yanında onun ailə üzvlərindən kimisə gömüsünüz? Onu hətta qadının dünyaya gətirməyi də şübhə doğurur. “Mən Cəlal müəllimin oğluyam”. Sanki Qurban bəyi Cəlal müəllim həm əkib, həm də bətnində gəzdirib və dünyaya gətirib.

Qadına münasibətdə Qurban Məmmədov təməlçi islamçıdır. Quran doğrudan da qadını kişidən aşağı sayır. Beləliklə Qurban Məmmədov seçməlidir: sən ya hüquqçusan ya da dinçi. Lətifədə olduğu kimi: “Müsəlmansan, çaxır niyə içirsən, xristiansan, xaça nirə …çırsan”.  Çünki islamla anqlo-sakson hüquq sistemi, insan haqları üzrə İkinci dünya müharibəsindən yaranmış sistemli baxış uyğun gəlmir. Quran ərə arabir arvadını kötəkləməyi tövsiyə edir. Bu, hüquq anlayışına və normalarına ziddir. Yəni Qurban Məmmədli düşüncə tərzü ilə hətta mötədil müsəlman da deyil, o daha çox talibana, xomeyni şiizminə yaxındır. Qurban Məmmədli üçün ictimai fəallığı olan, öz şəxsiyyət müstəqilliyinin müdafiəsinə qalxan qadın yüngül əxlaqlı qadındır.

Qurban Məmmədov Cəmil Həsəlinin dövlət tərəfindən aqressiyaya məruz qalmış qızını çəkinmədən minlərlə adamın qarşısında “fahişə” adlandırır. Elə buna görə bu “hüquqşünası” gərək Britaniya hökuməti iyirmi dörd saat ərzində ölkədən qovaydı – Bakıya da yox, Naxçıvana…

Efirindəki qadınlar Qurban Məmmədov üçün alətdir – Validə ana, Rəvanə, Gülnarə Hüseynova. Gülnarə Hüseynovaya verilən işgncədən guya dəhşətə gəlmiş bu adam bu gəlinin loyallığından şübhələnsə, onu da “fahişə” adlandırar. Buna şübhəniz olmasın. Qardaşı Sərdar kimi Qurban da bütün Azərbaycan qadınlarını iki yerə bölür: fahişələr və fahişə olmayanlar. Geyim, danışıq, hərəkət, düşüncə tərzini bəyənmədiyi hər qadına “fahişə” deyən bu insana hüquqçu demək olarmı?

Validə ana, Rəvanə, Gülnarə və başqa qadınlar Qurban üçün alətdirlər. Qurban Məmmədovun Bakıda yəqin ki çoxlu qadın qohumları qalır. Niyə onların birini Validə anaya qoşmur? Başqa qadınlara komanda verir:  “Ora gedin, bura gedin, onunla görtüşün, bununla görüşün…”  Öz arvadı, qızı hardadır? Biləsuvarlı zərərçəkmiş əsgərin anasını çox yondəmsiz, heyvərə söhbətə tutan, “sizə qonaq gəlirik”, hinduşka qızart” deyib qadını çaşdıran, pərt edən bu Qurban niyə öz evinin qapısını açmır? Öz qapısı elə bağldır ki, onun ailəsində qadınların olmağı şübhə doğurur, sanki o da atası kimi öz uşaqlarını özü dünyaya gətirib…

Çox təəssüf ki, “Tərtər işi” kimi fövqəladə vacib işdə rejimi tərpətmək, ondan reaksiyaya nail molmaq üçün gedən mübarizədə Qurban Məmmədovdan effektlisi yoxdur. Qalanları ondan savadsızdır, ondan səriştəsizdir ya da elə onun kimi həlləm-qəlləmdir. İndiki halda Qurban Məmmədovun gördüyü işin müsbət tərəflərin görməkə bərabər bu tip adamların, yəni Qurban və Sərdar Cəlaloğlu kimi adamların necə təhlükəli olduğunu da görməliyik. Bu tip adamlar hakimiyyətdə Əliyevçilikdən də təhlükəlidir. Bunlar özlərini demokrat adlandırırlar, ancaq qadın hüquqlarını, gender bərabərliyini tanımırlar. Ölkə əhalisinin yarıdan çoxunun hüququnu tanımayan insanlara necə demokrat demək olar?

Mirzə ƏLİL

P.S. Əgər Qurban Məmmədov doğrudan da «əsl müsəlman»dırsa, niyə gedib oturub Londonda, Britaniya vergiverənlərinin çörəyini yeyir? Niyə bu cənab gedib çoxsaylı İslam dövlətlərinin birindən sığınacaq almayıb? Məsələn, Naxçıvanın iki addımlığında olan İrandan…

31. 12. 2021, Samara

От сантехника до одного из самых влиятельных людей Казахстана. Что известно о младшем брате Назарбаева

Стандартный

Нурсултан Назарбаев в бытность президентом Казахстана и его младший брат Болат (по его левую руку)
Нурсултан Назарбаев в бытность президентом Казахстана и его младший брат Болат (по его левую руку)

Вокруг его персоны много слухов и домыслов. Источник его богатства неизвестен. С его личностью связывают работу крупных рынков Казахстана; в оппозиционной прессе рассказывают о его связях с рейдерскими захватами бизнесов; в западных медиа освещали его суд с бывшей женой за роскошную недвижимость в США; а в пиар-публикациях на казахстанских сайтах его называют меценатом.

До развала СССР Болат Назарбаев работал чернорабочим в совхозе. Младший брат «лидера нации» в независимом Казахстане стал одним из самых состоятельных и влиятельных людей страны. Как, впрочем, и другие родственники Назарбаева, Болат Назарбаев владеет дорогостоящими активами и роскошной недвижимостью за рубежом.

«Достаточно фамилии», – признавался как-то журналистам Болат Назарбаев.

В 2019 году он устроил праздник в степи в честь своего малолетнего сына – со скачками, выступлениями певцов, борцов и бесплатным угощением. На нем же Назарбаев-младший раздавал долларовые купюры гостям. На торжество его семья прибыла на вертолете, а до почетного места на возвышении их сопровождали телохранители и полицейские. Спецназовцы охраняли его, молодую спутницу и приближенных на протяжении всего банкета.

От сантехника до влиятельного бизнесмена

Нурсултан Назарбаев занял пост председателя Совета Министров Казахской ССР в 1984 году, став в 44-летнем возрасте самым молодым руководителем правительства союзной республики. Партийный функционер из Карагандинской области пришел к власти благодаря протекции Динмухамеда Кунаева, авторитетного руководителя советского Казахстана. Но вскоре он выступил против своего шефа.

«За все годы я не получал столько анонимок, сколько получил их с апреля 1985 года, после того как я осмелился выступить против тогдашнего руководства. Все доносилось наверх, каждый мой шаг был под контролем. Мой брат работает в совхозе рабочим, слесарь-сантехник. Трое детей, жена работает в столовой. Были посланы люди и туда, перемерили дом брата до сантиметра, доказать тужились, что дом построен незаконно, что не соблюдены строительные нормы, что брат воспользовался моим положением, чтобы закон обойти… Всё было по закону, ни одного лишнего метра не было у брата!» – говорил журналистам Назарбаев.

Карьера Болата Назарбаева продвигалась не столь стремительно, как у старшего брата. Когда Нурсултан Назарбаев стал главой Казахской ССР в 1989 году, его младший брат работал заместителем директора хлебозавода в Каскелене – небольшом городе рядом с родным селом Чемолган. В 1991-м Назарбаев-старший стал президентом советской республики, которая к концу года провозгласила независимость. О том, чем занимался его брат в те годы, точно не известно. Но десятилетие спустя Болат Назарбаев стал собственником многочисленных объектов коммерческой недвижимости и владельцем компаний, сфера деятельности которых охватывает оптовую торговлю, сельское хозяйство и консалтинг.

Вокруг персоны брата бывшего президента масса слухов. С его именем связывают работу крупных базаров в Алматы и пригороде – продовольственных, вещевых и даже автомобильных.

Рынки в Казахстане – это, как правило, теневой бизнес. Объемы финансовых потоков трудно проследить – очень часто торговля ведется наличными, и не все деньги отображаются в отчетности. Таким образом, очень трудно подсчитать даже приблизительные доходы собственников крупных торговых территорий.

Имя Болата Назарбаева фигурировало в списках владельцев и должностных лиц публичных компаний – по крайней мере в документах на сайте Казахстанской фондовой биржи.

В 2000 году Болат Назарбаев стал членом совета директоров корпорации «Казахмыс». Владельцем крупнейшего производителя меди в стране и одной из первых казахстанских компаний, прошедших листинг в Лондоне, является Владимир Ким, состояние которого Forbes оценивает в 4,6 миллиарда долларов, но оппозиционные структуры в стране связывают металлургический гигант с самой влиятельной семьей Казахстана. В недавнем расследовании Центра по исследованию коррупции и организованной преступности (OCCRP) Владимир Ким назван «доверенным лицом Назарбаева», сколотившим «состояние в печально известном своей коррумпированностью секторе природных ресурсов Казахстана» (расследование рассказывает о платеже в размере 30 миллионов долларов «неофициальной жене Назарбаева»).

Впрочем, фамилия Назарбаева в списке принимающих решения руководителей «Казахмыса» пробыла недолго. Эксперты по финансовым и политическим вопросам говорят, что переписывание активов на номинальных собственников – обычная для Казахстана практика. Исследователь Центра политических исследований Chatham House в Лондоне Кейт Маллинсон в комментарии Forbes говорила, что передача акций из рук в руки без объяснения причин – это «типичное» поведение казахстанских корпораций.

В сентябре 2014 года фамилия Назарбаева появлялась в списке акционеров коммерческого банка RBK, связанного с тем же Владимиром Кимом. На сайте биржи Болат Назарбаев был указан как владелец 7,83% акций. В последующие месяцы в отчетности банка Назарбаев не фигурировал. В 2017 году, когда банк оказался в критической ситуации (следственные органы заявили о хищениях, в которые были вовлечены топ-менеджеры), компания Кима «КСС Финанс» влила в банк 160 миллиардов тенге, еще около 243 миллиардов выделил Нацбанк – на «оздоровление». Банк в итоге продолжил работу, но нескольких бывших руководителей приговорили к тюремным срокам.

Различные СМИ в разные годы писали, что Болат Назарбаев, предположительно, контролирует товаропоток на казахстанско-китайской границе. Издание kz.expert в 2019 году отмечало, то родной брат «елбасы» (титул, закрепленный за Назарбаевым) «де-факто контролирует» Международный центр приграничного сотрудничества «Хоргос». Независимого подтверждения этой информации нет.

Болат Назарбаев
Болат Назарбаев

Тот же ресурс kz.expert в 2017 году писал, что Болат Назарбаев занимается рейдерством, «приобретая за бесценок чужое имущество». Публикации в аналогичном ключе были и в других онлайн-изданиях вне доменного имени .kz. Официально эти материалы не опровергали, на имя журналистов также не подавали судебных исков.

Но в 2020 году казахстанский портал «Информбюро» на правах рекламы разместил большой материал о Болате Назарбаеве. В нем его называют меценатом, основателем фонда «Салиқалы ұрпақ», главной целью которого является «поддержка социально уязвимых слоев населения». Назарбаева описывают как человека, который строит дома для нуждающихся, помогает стране в борьбе с COVID-19, спонсирует творческие коллективы, сооружает мечети.

Его пути в бизнесе посвящен лишь один абзац. Там утверждается, что незадолго до распада СССР Болат Назарбаев занялся заготовкой и продажей шкур животных.

«Как видно, он не прогадал, и бизнес стартовал успешно. После этого Болат становится видной общественной фигурой в Алматинской области. В 1992 году он уже основательно начинает заниматься аграрным бизнесом – становится вице-президентом ТОО «Инкар Агро». Спустя пять лет предприниматель основывает консалтинговую компанию в сфере аграрного бизнеса BN Invest», – пишет «Информбюро». Больше ничего о его бизнес-карьере и превращении в «видную общественную фигуру» не говорится.

«Жены» и траты Болата Назарбаева

В статье с пометкой «На правах рекламы» автор останавливается на личной жизни Назарбаева. В главе «Личная жизнь» ставится вопрос: «Правда ли то, что Болат Назарбаев мнит себя султаном и имеет свой гарем?» И тут же следует отрицательный ответ.

«На самом деле законную и единственную супругу Болата Назарбаева зовутГульжан Назарбаева, с которой бизнесмен прожил почти 50 лет. К сожалению, она недавно скончалась», – говорится в рекламной статье.

Известно, что у Болата Назарбаева было несколько жен. Самые скандальные статьи – о Майре Курмангалиевой. Бывшие супруги долгое время судились в США из-за роскошной недвижимости на Манхэттене, во Флориде и в Нью-Джерси. Процесс освещался в прессе. Большую часть объектов, судя по документам из судебных инстанций, Болат Назарбаев вернул себе. Адвокат Назарбаева заявлял, что его клиент «в рамках мирового соглашения согласился снять претензии, связанные с драгоценностями на сумму более 50 миллионов долларов, которые госпожа Курмангалиева присвоила себе».

У Болата Назарбаева и Майры Курмангалиевой есть общий ребенок, Ханболат Назарбаев, родившийся в 2002 году. Пасынок Назарбаева и сын Курмангалиевой Данияр Кесикбаев женился на дочери премьер-министра Малайзии Наджиба Разака в 2015 году. Жена малайзийского премьера рассказывала, что получила в подарок от сватьи из Казахстана кольцо стоимостью 24 миллиона долларов. Когда в 2018 году Разак оказался под подозрением в коррупции, в его доме провели обыск и нашли там наличные, ювелирные украшения и сотни дизайнерских сумок. К тому времени уже экс-премьер сказал, что множество сумок, стоимость которых, по словам следователей, оценивается в десятки тысяч долларов, – подарки его зятя Кесикбаева.

https://www.currenttime.tv/a/kazakhstan-who-is-bolat-nazarbayev/31586952.html

PREZİDENT FAİZL MUSTAFANIN BAŞINA DƏMİR YUMRUQ VURAR, ANCAQ TƏBRİK ELƏMƏZ!

Стандартный

Azərbaycanın kütləvi informasya vasitələri (“kütləvi” sözünün “kütlə” hissəsinə fikir verin – Azəebaycan dövlətinin kütlə üçün yayığı informasoyanın keyfiyyəti necə olar? Hamımız bilirik ki, Azərbaycanda dövlət kütləyə necə baxır və kütləni təşkil edən insanları adamdan çox ucuz tuikinti materialı və hətta kibrit çöpü sayır) car çəkirlər ki, prezident Fazil Mustafanı təbrik edib. Bu, başlıqdadır. Xəbərin özünü oxuyursan, görürsən ki, Fazil Mustafanı şəxsən prezident yox, hətta administrasiya rəhbəri yox, administrasiyanın şöbə müdiri Ədalət Vəliyev təbrik edib.

İnanan daşa dönsün!

Administrasiyanın şöbə müdiri yəqin İlham Əliyevi son dəfə altı-yeddi ay bundan qabaq görüb. Əgər görübsə. Belə çıxır ki, İlham Əliyev telefonla Ədalət Vəliyevlə danışıb, xahiş edib ki, Fazil Mustafanı onun adından təbrik etsin. Buna inanmaq mümkün deyil. İlham Əliyev Fazil Mustafanı təbrik etmək istəsəydi, ona özü niyə zəng vurmurdu?

Ədalət, ah Ədalət!

Mən Mitrzə Əlil olaraq yüz faiz əminəm ki, müzəffər baş komandan heç vaxt Fazil Mustafa kimi adamı təbrik etməz, çünki Fazil Mustafa antmilli ünsür olub, özü də yekəsindən, çünki cəbhəçilik eləyib, yüksək vəzifə tutub Elçibəyin yanında, yəni torpaqları satıb erməniyə, pulunu yeyib. İndi müzəffər komandan Fazil Mustafanın başqa cəbhəçilərlə sövdələşib satdığı torpaqları dəmir yumruğuyla geri qaytarır. Yəni desələr ki, İlham Əliyev Fazil Mustafanın başına dəmir yumruq endirib, inanaram, ancaq onu təbrik eləməyinə yox.

Bir də ki, Zəfər gününün təbriki Fazil Mustafaya ona görə düşmür ki, bu zəfərdə onun heç bir iştirakı yoxdur. leriklinin, masallılının, biləsuvarlının, salyanlının, tovuzlunun, beyləqanlının sütül uşağı cəbhədə öləndə bu naxçıvanlı antimilli ünsür Bakıda layiq olmadığı deputat maaşı alal-ala, başqa çax-çuxla eləylə eləyə kef çıkib. O sütül uşaqların ahı bu pozğun deputatları tutsun, qan qussunlar.

Biri də var, Aqil Abbas, deyir gedək qalan ermənilərin başını əzək. Özü də “biz” deyir”.

Ay soğanbaş, sənin “biz” deməyə haqqın var? Sən vuruşmusan? Oğlun vuruşub? Yenə istəyirsən yenə bu yazıq fəhlə-kəndlinin uşağı qırlılsın? Oturmusan layiq olmadığın yerdə, qafiyəbaz qayınatandan elə bil irs almısan, utanıb-qızarmırsan, heç olmasa ağzına su alıb sus…

Qayıdaq bizim qoyunlara. Yəni fransızların dediyi kimi bizim qoçlara. Yəni Fazil Mustafaya. Guya prezident xahiş edib ki, Ədalət müəllim Böyük quruluş partiyasının üzvlərini də təbrik etsin.

Yəni Lenin demişkən, var belə partiya? Hardadır? Neçə üzvü var? O üzvlər Fazil Mustafanın ailə üzvləridir ya ayrı, türkün məsəli, üzvlər də var? Böyük quruluş nə deməkdir? Yəni kiçik quruluşdan fərqli olan bir şey? Bəs kiçik quruluş nədir? Elçibəyin hökuməti?

Yeri gəlmişkən sual: Azərbaycanda siyasi partiya ola bilər? Yox, ola bilməz. Siyasi partiya hakimiyyət uğrunda mübarizə aparır. Azərbaycanda hakimyyət uörunda mübarizə aparanın adı antimilli ünsür, yeri də Kürdəxanı və ya buna bəzər başqa səfalı yerlərdir.

Ona görə bu partiyalar rəhbərliyin avam, qara camaat saydığı kütlənin başını qatmaq üçündür. Fazil Mustafanın doktorluq dissertasiyasına and olsun!

Yenə qayıtdıq antimilli ünsürlərə…

İlham Əliyev tez-tez antimilli ünsürlərdən danışır, ancaq hər dəfə ad çəkmir. Dəqiq bilmirsən ki, kimi deyir. Gərək özün fantaziyanı işə salasan. Zənnimcə, Fazil Mustafa şübhəsiz-sadsız antimilli ünsürdür, özü də xalisindən. Çünki dönə-dönə cildini dəyişib.

Vikipediyada Fazil Mustafa haqqında məqaləyə baxdım, bilmədim ağlayam ya güləm.

Beş dəfə başqan seçilib! Beş dəfə! Başqan!

On doqquz kitabın müəllifidir! Yəni az qalıb Aleksandr Dümaya çata. Ata Dümaya. Oğul dümünı keçib.

Fəlsəfə doktorudur!

Ay mənim xalqım, indi bildin sənin başın niyə ağrrıyır? Çünki sənin doktorun Fazil Mustafa kimi ünsürlərdir!

Mirzə ƏLİL

 08.11. 2021, Samara

Бизиль: Навальный был отравлен ядом

Стандартный

Алексей Навальный

Оппозиционер Алексей Навальный был отравлен ядом, заявил основатель Cinema fоr Peace Яка Бизиль, организовавший транспортировку российского политика из Омска в Берлин.


По его словам, Навальный перенёс полёт хорошо. Он выживет, но не сможет заниматься политической деятельностью несколько месяцев.

Он выдержит. Но он всё равно уйдёт из политической борьбы хотя бы на один – два месяца, — отметил Бизиль в интервью BILD.

Навальному стало плохо 20 августа на борту самолёта Томск — Москва. Он потерял сознание, а затем впал в кому. Самолёт экстренно приземлился в Омске. Врачи больницы скорой медицинской помощи № 1 поместили политика в реанимацию и подключили к аппарату ИВЛ. Позже медики установили диагноз и сообщили его жене Юлии и брату.

Супруга политика написала обращение к президенту РФ Владимиру Путину с просьбой выпустить Навального на лечение в ФРГ. Когда его состояние стабилизировалось, омские медики дали согласие на транспортировку. За ним прилетел спецсамолёт из Германии.

NEWS.ru писал, что посредником в перевозке Навального в Германию стал президент Финляндии Саули Ниинистё. Он связался с российским лидером Владимиром Путиным, который, по словам Ниинистё, не увидел никаких политических или немедицинских препятствий для перевозки оппозиционера.

 

https://news.ru/society/bizil-navalnyj-byl-otravlen-yadom/

ЛЕВ ТОЛСТОЙ: «У МАГОМЕТАН НЕТ БОГА, КРОМЕ БОГА…»

Стандартный

С ВНУКАМИ, 1909, МАЙ

13 МАРТА 1909

«Л. Н. рассказал, что получил письмо от одной матери, пишет: отец — магометанин, она православная, два сына: один учится, другой — офицер. Они оба хотят перейти в магометанство2.

Софья Андреевна: Из-за многоженства: допускают много жен.

Л. Н.: Что же, много жен. У нас мало ли?

Софья Андреевна еще что-то заметила.

Л. Н.: У них правило — одноженство. Если человек может жить с одной женой, то лучше; многоженство — урегулирование.

После Л. Н. говорил, что ему, задумавшемуся над этим письмом, многое выяснилось:

— Магомет постоянно приводит Евангелие. Христа не признает богом и себя не выдает за бога. У магометан нет бога, кроме бога, и Магомет пророк его. Нет никаких догматов, никаких таинств. Что лучше: православие или магометанство? Для меня ясно, что магометанство лучше. — Помолчав короткое время, Л. Н. повторил: — Магометанство, без сравнения, лучше православия. Магометанство мне очень помогло».

BU ŞƏKLƏ DİQQƏTLƏ BAXIN: KİMƏ OXŞADIRSINIZ?

Стандартный

Nurəddin Xoca.jpg

 

Bu şəklə diqqətlə baxın. Tanıyanlar bilir ki, bu kişi kimdir, nəçidir. Tanımayanlar onu aşbaza, dönərçiyə, qızıl alverçisinə, tamadaya, heyvan bazarında dəllala bənzədə bilərlər.

Mən şəxsən əlli il bundan qabaq Salyanın heyvan bazarında bu şəkildəki adama əkiz qardaş kimi oxşayan dəllal görmüşəm.

Salyanın mərhum bir qoçusuna da oxşayır. Xüsusən üzüyündən və boynundakı zəncirdən…

(Zəncir bir tərəfdə, divanə bir tərəfdə…”)

Elə bilirəm ki, tiryəkçiyə də oxşadanlar tapılar…

Ancaq bu adam tamada deyil, dönərçi deyil. Teref.az saytının baş redaktoru Nurəddin İsmayılov – Nurəddin Xocadır.

Mən şəklə baxıb adamlar haqqında fikir yürütməyin tərəfdarı deyiləm. Ancaq Nurəddin Xoca, deyəsən, bu işin aludəsidir. Mənim İnternetdəki şəkillərimə baxıb, bu nəticəyə gəlib ki, mənim başım xarabdır.

Özü iddia edir ki, bu nəticəyə ondan əvvəl iki başqa mətbuat orqanında gəliblər, o da buna “mətbu marağı”nı görüb öz saytında yerləşdirib.

Birdən-birə mənə, mənim şəkillərimə, mənim ruhi vəziyyətimə belə kütləvi maraq? Kütləvi-informasiya marağı?

Dünənəcən Xoca-zad tanımırdım. Dünəndən tanımışam, heç şad deyiləm.

İnternetdə oxuyuram ki, Qarabağ müharibəsində komandir olub. Vallah, hərbçilərimizə mənim böyük hörmətim var. Ancaq mən bu Xocaya necə hörmət edim? Məni saytında “dəli” adlandırır, özü də üzümə dirənib deyir ki, buna “mətbu marağı” var.

Yaxşı zabit, döyüşçü tanımadığı bir insanı ləkələyən yazını kiminsə kampaniyasına qoşulub çap edərdimi?

Zənnimcə, eləməzdi.

Üzr-zad da istəmir. Deyir “mənlik burda nə var?”

Yox. Xocanın yaxşı komandsir olmağına məndə dərin şübhə var.

1993-cü ildə, mühariə gedəndə “Əsgər marşı” adlı şeir yazmışdım.

Bəlkə gecə, bəlkə səhər —
Bəlkə əcəl tələsir.
Bəlkə onu vurub sərər,
Yoldaşının gülləsi.
Bəlkə çatmaz Tanrı dada,
Bəlkə əsir tutular.
Bəlkə satar komandiri,
Bəlkə nazir satılar…

Mən demirəm ki, Xoca əsgərlərini satıb. Ancaq belə bir ehtimal oluna bilər. Axı mən də azərbaycanlıyam, milli ədəbiyyat qarşısında az-çox-xidmətim də var, sən məni niyə dəli adlandırırsan? Elkopenidən nə qədər almısan? Ya elə havayı başqalarının ləyaqətinə toxunmaq sənin üçün hobbidir?

Mən Nurəddin Xoca ilə qısaca yazışdım, “sən” deyir, danışdığı kimi yazır, видимо, считает, что так – круто…

Mən istəyirdim ki, bu məsələ az-çox abırlı şəkildə yoluna qoyulsun. Ancaq bu Xoca məni dağa-daşa saldı.

Daha məndən inciməsin.

X.X.

       

 

HİCABI DA DANIRAM…

 

Hörmətli Nurəddin İsmayılov!

Təklifinizi qəbul edib saytınızda əsasən mənə həsr olunmuş bir yazıyla bağlı fikirlərimi yazıram.

Siz elektron poçtla qısa yazışmada mənə deyirsiniz ki, yazı sizin deyil, əvvəlcə Dia. Az-da, sonra Araz.az-da gedib, “mətbu marağını” əzərə alıb siz də öz saytınıza qoymusunuz.

Yeri gəlmişkən, deyim ki, mən yaşda sizdən böyüyəm, 65 yaşım var, əlli ildir yazıram, indiyəcən mənə Azərbaycanda “mətbu marağı” yox idi, niyə iki günün içində mətbu marağı yarandı, özü də kütləvi? Bu marağı mən yarada bilməzdim, şübhəm yoxdur ki, o, Elkaponinin (Fizuli Məmmədov) buyruğu ilə yaranıb.

Məqalə müəllifi yazır ki, Xeyrulla Xəyal haqqında məlumatı Samarada bir “etibarlı mənbədən” alıb. Etibarlı mənbənin adı yoxdur? Etibarlı mənbə adını niyə gizlədir? Məndən qorxur? 65 yaşlı çəlimsiz bir qocadan?

“Etibarlı mənbə” məqalə müəllifinə bildirib ki, Xeyrulla Xəyal böhtanla, insanlara qara yaxmaqla məşğuldur. Bəs niyə demir ki, kimə böhtan atmışam və kimə qara yaxmışam? Mən 12 ildən çox (2004-2016) “Ocaq qəzetinin redaktoru olmuşam, qəzetin 138 nömrəsi çıxıb, hamısı da qalır. Yəni kimin haqqında nə yazdığım heç kimdən gizli deyil. Buna nə “etibarlı mənbə”? Mən burda polkovnik paltarı geyib sadə qəlbli rus arvadlarını “yeyən” azrəbaycanlı praporşikdən yazmışam, bu, böhtan deyil, inzibati orqanlar da bilirlər. Bəlkə mən adını deyim?

Mən arvadını güllələyib sonra şərləyən, pulla özünü qurtaran, sonra Azərbaycan təşkitaı qeyddən keçirib hörmətli məclislərə bizdən qabaq özünü soxan insandan yazmışam. Bu da böhtan deyil, sənədlər var. Adını niyə gizlədirlər? Qəzetdə hamı öz adıyladır. “Etibarlı mənbə” elə o adamlardır, mən onları yaxşı tanıyıram.

İndi Mirkazım Seyidovdan bir neçə kəlmə. Bu adamla Yaşa Paşayevin İnternetdəki biabırçı söyüşməsindən sonra mən İnternet səhifəmdə felyeton yazmışam. Yaşa Paşayev məqalədə göylərə qaldırılan bu adamı zorlamaqla hədələyir, Mirkazım Kazımov da akademik Fazil Qurbanovu onun “krışası”, “vor v zakone” adlandırır. Mən bəlkə də təsadüfən gördüyüm bu videoaya məhəl qoymazdım, ancaq bir ay qabaq heç vaxt üzünü görmədiyim Yaşa Paşayev İnternetdə məni oğurlatdırıb öldürməklə hədələmişdi. İndi İjevsk şəhər polis idarəsi onu axtarır.

Siz bu adamları ləyaqətli sayırsınız? Bunlar Azərbaycan milləti üçün fəlakətdir. Bunları tanıyan ruslar bizə hörmət edə bilərmi?

İndi Fizuli Məmmədov barədə. Mən heç kimin biznesi ilə və nə qədər pul qazanmağıyla heç vaxt maraqlanmımaşam. Ancaq hər hansı azərbaycanlı yerindən durub bütün diaspora başçılıq etmək iddiasına düşən kimi mən öz fikrimi bildirirəm. Çünki bilirəm, ki, bu cənab təşkilatı qeyddən keçirən kimi başlayacaq özünü dövlət başçısı kimi aparmağa, hamının adından bəyanat verməyə, bu gün Krımı alqışlayacaq, sabah Suriyanı və Krımla Suriya arasında Qarabağı qaytarmaqdan danışacaq…

Mən Qarabağ veteranlarından piar kimi istifadəni eşşəklik sayıram. Azərbaycan dövləti buna yol verməməlidir. Azərbaycan dövləti onsuzda büdcədən qidalanan “jurnalistlərə” ev verir, sayı 2 000-çatmış yazıçılar birliyinin vecsi üzvlərinə ev verir, niyə veteranlar Elkaponi kimi insanlara möhtac olmalıdırlar?

Siz istərdiniz ki, Elkaponi millətə rəhbərlik eləsin? Ümumiyyətlə, mən 40 ilə yaxındır ki, Rusiyada yaşayıram, heç bir rəhbərə ehtiyacım yoxdur, burda mənim azərbaycanlı rəhbərim Üzeyir Hacıbəyovdur, Bülbüldür, Cəlil Məmmədquluzadədir…

Sizə guya “mətbu marağı” ilə gəlib çıxan mətnin əsil müəllifini mən yaxşı tanıyıram: bu, Anar Həsənovdur. Mən gəncliyimdə müəllim olmuşam, xətti və üslubu ayrıd edə bilirəm, bir neçə gün bundan qabaq Anar Həsənov mənim haqqımda FB-da təhqirli post yazmışdı, bu “məqalə” onun davamıdır. Qoy yazsın, nəyə layiq olduğunu göstərir. Haqqında yazdığım yalançı polkovnik rus arvadlarını yeyirdi, Anar Həsənov da özünü “jurnalist” qələmə verib yemək yeri tapıb…

Sizə və sizinki kimi marginal mətbuat orqanlarına məndən ən fəal “donos” göndərən Elmar Rəsulovdur, indiyəcən yer üzündə yaşamış insanların ən rəzili. Ona abırlı adam əl verməz, o sizin üçün “etibarlı mənbədir”. Həyatının on ildən çoxunu məndən müxtəlif orqanlara, oi cümlədən prezident adminstrasiyasına, MTN-ə “material” göndərməklə məşğuldur.

Siz “etibarlı mənbə”ni neynirsiniz? Bütün yazdıqlarım İnternetdə var. Mənim iki bloqumda, hamısı da öz adımla.

Kül sizin başınıza!

Yenə “mətbu marağı” barədə. Keçən il Bakıda Şekspirin sonetləri mənim tərcüməmdə çıxıb – paralel mətnlərlə. Niyə Azərbaycandakı yüzlərlə mətbuat orqanından biri bu barədə bircə sətir də yazmadı?

Keçən il “Ədəbiyyat” qəzetində Bodlerin şeirləri mənim orijinaldan tərcüməmlə çıxıb. Niyə mətbu marağı olmayıb?

Bir neçə il əvvəl “Ocaq” səhifəsində Starçevskinin lüğəti haqqında ilk məlumatı mən vermişəm, 19-cu əsrin sonlarında çıxmış o lüğətdə bizim dilimiz “Azərbaycan dili” adlanır, kitab da məndə olub, sonra onu yaxşı bir azərbaycanlı linqvistə hədiyyə elədim. Mənim o məlumatım bloqdan 1400 dəfə paylaşılıb. Niyə sizə gəlib çıxmayıb?

Mən rus, ingilis, fransız dillərindən  30 min misradan çox şeir tərcümə eləmişəm – niyə buna “mətbu marağı” yoxdur?

Yenə o yazıya qayıdım. Müəllif mənim şəkillərimə baxıb məni psixoloji xəstə adlandırır. Bəlkə mətbu marağını bu yaradıb?

Ayıb deyil?

Bəli, mən özümü azad adam sayıram. Mən fikir, düşüncə əsarətinin düşməniyəm.

Sizə “etibarlı mənbə”nizin  demədiklərini də deyirəm:

  1. Nizamini fars şairi sayıram.
  2. “Sarı gəlini” erməni melodiyası sayıram.
  3. Əminəm ki, Stepanakert heç vaxt Azərbaycanın tərkibinə qayıtmayacaq və bütün səylər qıraqdakı ərazinin qaytarılmasına yönəlməlidir.
  4. Ən şok etiraf: hicabı da danıram!

Sonda məsləhət görərdim ki, hamıya, yaşından və sosial statusundan asılı olmayaraq, “siz” deyəsiniz. Azərbaycanlılar özlərinin və bir-birlərinin ləyaqətlərini qorumasalar və bu ləyaqəti ən vaciub dəyər saymasalar, hökumət də insanlarla gədə-güdə kimi davranacaq.

P.S. “Ocaq” qəzetinin nəşri 2016-cı ilin avqustundan dayandırılıb. İnternetdəki «Очаг» adlı səhifə  mənə məxsusdur, ordakı bütün yazılar mənimdir.

Xeyrulla Xəyal

20.09. 2019, Samara

HƏDİYYƏNİ MÜAMİLƏYƏ BƏNZƏDƏN HƏDİS

Стандартный

MƏHƏMMƏD FÜZULİ 1494-1556

Füzulinin nəzmə çəkdiyi (Caminin fars versiyası əsasında) 40 hədisin biri hədiyyə mövzusundadır. Mən hədiyyəyə həsrr edilmiş hədisləri İnternetdə axtardım (rus dilində olanları), onların hamısında hədiyyə təriflənir və hansı halda hansı hədiyyə vermək barədə tövsiyyələr edilir.

Ancaq Füzulinin nəzmə çəkdiyi hədisdə hədiyyəyə ilk baxışdan çox gözlənilməz münasibət var. Yəni Füzulidə hədiyyənin əslində hamıya məlum olan neqativ tərəfi açılır.

Birinci beytdə hədiyyənin yaxşı tərəfləri gpstərilir:

Dustlardan həmişə xoş görünür,

Bir-birin hədyə ilə etmək yad.

Bunu hamımız bilirik: hədiyyə vermək və almaq xoşdur. Ancaq hədiyyənin başğarısına çevrildiyini də bilirik. İkinci beyt bu barədədir:

Hədyə irsalı bir müamilədir,

Ki, məhəbbət olur onunla ziyad.

Füzuli şeirlərini çoxdan oxumayanlar üçün izah edirəm: hədiyyə alan adam elə bil ki, sələmçidən pul götürür, yəni müamiləyə girir. Bu müamilə də iki insan arasında olan məhəbəti məhv edir. Yəni indi hədiyyə alan elə bil faizlə də yüklənir və məcburdur ki, daha bahalı hədiyyə ilə borcdan çıxsın…

Əlbəttə, Peyğəmbərə aid edilən hədislərin hamısının hökmən onun dilindən deyildiyiyi şübhəlidir, hədislər Peyğəmbərin vəfatından iki əsr sonra yazılıb. Hədiyyə haqqında olan hədisin də peyğəmbərə aid olduğunu iddia etmək çətindir. Ancaq ciddi psixoloji, sosial və məişət problemini bu cür dəqiq mə inanılmaz dərəcədə yığcam verən hədis əsil şedevrdir.

X.X.

 

REPUTASİYALAR VƏ EPİTAFİYALAR

Стандартный

 

 

1981-ci il dekabrın 19-da Ədəbiyyat institunun müəllimi Yuri Tomaşevski III kurs tələbələriylə seminar keçirdiyi kiçik auditoriyaya girib salamlaşır və əlindəki “Litaraturnaya qəzeti”ni” qeyzlə masanın üstünə atıb deyir: “Lap abır-həyanı itiriblər!” Literaturkanın birinci səhifəsində Brejnevin portreti və onun beşinci qızıl ulduzla təltif olunduğu barədə fərman var – bu gün Baş katibin yetmiş beş yaşı tamam olur. “Aleksandr İsayeviç burda olanda yenə bir az özlərini yığışdırırdılar, onun təkcə ölkədə olmağı xeyli adamı məcbur edirdi ki, özlərini ləyaqətlə aparsınlar…”- deyə Tomaşevski qəzeti qaldırıb yenə masanın üstünə atır. O öz-özüylə danışır, içərisində azərbaycanlılar da olan üçüncü kurs tələbələri, dərsə çox vaxt gəlməyən bir neçə nəfər moskvalı istisna olmaqla, siyasətdən kənardılar. Azərbaycanlılar, əslinə qalsa, elə ədəbiyyatdan da kənardılar – ancaq bu, ayrı söhbətdir… Tomaşevskinin kimi konkret qınadığını demək çətindi – Brejnevə ulduz verənləri? Yazıçı qəzeti olan Literaturkanı? Bütün yazıçıları? Aleksandr İsayeviçsə, əlbəttə, Soljenitsın idi – Brejnevçiliyin siyasi və estetik antipodu. Onun yanında, əlbəttə, özünü yığışdırarsan… Qonaq kimi gəldiyim seminarın onsuz da iflic olmuş işindən yayınıb bir vaxt Bakıda gördüyüm bir səhnəni xatırladım. 1980-ci ilin günəşli yanvar günlərinin birində o vaxt uğurlu sayılan bir xeyli yazıçı İttifaqın qabağında yığışıb qeybət qırır. Birdən hamı susub özünü yığışdırır və indiyəcən şəkillərdən və televizordan tanıdığım Anarın adamlara baxmadan, verilən salamları demək olar ki, cavabsız qoyaraq keçib getdiyini görürəm…

Və tərslikdən elə həmin saniyə yadıma təxminən bir il əvvəl etibarlı bir adamdan eşitdiklərim düşür. Peşəkar ədəbiyyatçı olan həmin adam deyirdi ki, güya Heydər Əliyevin bütün ciddi nitq və məruzələrinin “üslubunu Anar düzəldir”. Əlbəttə, peşəkar üslubşünaslar mərhum Əliyevin çıxışlarındakı bədiiliklərin kimə məxsus olduğunu çox da çətinlik çəkmədən müəyyənləşdirə bilərlər. Bəlkə də Anarın o çıxışlara aidliyi rəzil uydurmadır, hərçənd bunu mənə danışan adam əslində “üslubçuluğa” Anarın brilyant istedadının daha bir gözqamaşdırıcı tərəfi kimi baxırdı. Ancaq Anar istedadının yalnız brilynatlığını qəbul edən, “üslubçuluğu”, “katibliyi” isə, əgər bunlar olubsa, ləkə — brilyant üçün —  sayanlar da var…

Hə, deyək ki, bu, rəzil uydurmadır… Ancaq bir vacib şey var. Buna oxşar bir şey Soljenitsın barəsində uydurula bilərdimi? Brejnev məruzələrinin üslubunu Aleksandr İsayeviç yaradır… Bu, heç lətifə də sayılmazdı, ruslar belə şeylərə “boz madyanın sayıqlaması” deyirlər…

Biz şəxsi reputasiyaların milli varlıq və milli şüur üçün vacibliyi barədə çox az düşünürük. Dünyanı nasizm fəlakətinə uğratmış almanların sivil xalqlar ailəsinə qaytaran yalnız onların yeddi nəsil qabağa da boyunlarına məsuliyyət götürməy, açıq tövbə  peşmanlıq etirafları yox, həm də və daha artğq dərəcədə ümumdünya hörməti və etibarı qazanmış milli reputasiyaların əsrlərin dərinliklərindən baş qaldırıb yeni nəslə zamin durmasıdır. Tolstoyu, Dostoyevskini, Çexovu, Puşkini, Axmatovanı, Tsvetayevanı tanıyanlar, əlbəttə, ruslardan və ruslarla danışanda hökmən ədəb-ərkan gözləyirlər. Bu adamlar rus milli özünütanımasının özəyi olduqları kimi, həm də mənəvi oriyentir və dayaqdırlar. Millət də bütövlükdə, ayrı-ayrı adamlar kimi, büdrəyə bilir. Qalxmağa usə ümummilli reputasiyalar kimi söykənclər lazımdır. Linkolnun dediyi kimi, bioqrafiya üçün  fəxrli olan yıxılmamaq deyil, fəxrli olan – hər yıxılanda necə qalxmaqdır…

“On dördüncü əsr yıxılır, durur, Tutur o dahinin ətəklərindən…” Bunu Xəlil Rza Nəsimi haqqında deyib. Əlbəttə, hər millətin öz on dördüncü əsri var, tanrı bizi milli məhdudluq bəlasından saxlasın, biz yaxşı bilirik, məsələn, İtaliyada elə o vaxtlar necə əjdahalar olub. Ancaq Nəsimiyə verilən tərifdə şişirtmə yoxdur, onun reputasiyası əsr üçün doğrudan da şərəfdir. Və Nəsimi bizim milli şüur üçün çoxdandır ki, təkcə  bir şer, beş şer və hətta bütün yaradıcılıq yox, həm də və bəlkə də başlıca olaraq reputasiyadır. Başlıca ona görə ki, indi millətimiz üçün mənəviyyat, əxlaq məsələsi estetika məsələlərindən vacibdir.

Nəsimi heykəli üçün, əgər onun əsl portretləri qalsaydı, ad da artıq olardı. Tanımayanlar üçün – hə, adı yazıla bilər. Başqa heç nə. Peputasiya rəmzi olan Nəsimi adı heykələ həkk oluna biləcək hər şerdən tutumludur. “Görkəmli”, “böyük” sözləri Nəsimi adının yanında cılız görünür.

“Güman edirəm ki, Xəlil Rzanın parlaq həyatı…” Sitatı kəsirəm – cümlə uzundur, hərçənd nekroloqdan ya ədəbiyyatşünaslıq məqaləsindən götürülməyib. Xəlil Rzanın yaradıcılığına həsr olunmuş bütöv bir abzas onun Salyandakı heykəlinə həkk olunub. Müəllifi Heydər Əliyevdir.

İndi deyəcəksiniz ki, yəqin üslub müəllifi Anardır. Bunu mən demirəm…

Ümumiyyətlə, Xəlil Rzanın Salıyandaki heykəli abidə deyil, siyasi performansdır. Büstün altında türklərə həsr olunan şer yazılıb: ”Çadırımız göy qübbəsi…””Bayrağımız al günəşdir…” Tanrı günahımdan keçsin, bu, kitçdir. Mərhum şairimiz kitçi və epatajı sevirdi…

Heykəlin arxasına da şer həkk olunub – ümumiyyətlə reputasiyaya təhlükə həmişə və hər səmtdən var, xüsusən arxadan, gərək arxanı qoruyasan… “Azadlıq Allahı – tək, Əyləşib öz yerində, Yerin-Göyün nuru var, Peyğəmbər gözlərində…”

Yəqin siz də başa düşmədiniz – Azadlıq Allahdır yoxsa peyğəmbər? Və həm də yəqin yer-göy Allah (ya da peyğəmbər) gözündən işıqlanar, əksinə yox… Əlbəttə, məktəbdən otuz ildir ayrı düşdüyümə görə bəlkə də mən şeri qanmıram, həm də şer onun bədii məziyyətlərinə görə yox, sovet vaxtı deyildiyi kimi, ideya-məzmununa görə heykələ vurulub. “Gedir Polad çiynində Kəpəz-Qoşqar boyda yük Dədə Heydər – Ata Türk”…

Cənablar, bizim … yox, siyasətlə işimiz yoxdur… estetik vəziyyətimiz çox acınacaqlıdır. Necə deyərlər, ölmüşük, yerdən götürənimiz yoxdur… “Allah əyləşib öz yerində…”

Professor Xalıq Koroğlu bir vaxt kəmsavad alimlərimizin Avropa İntibahını Azərbaycan zəmininə keçirmək cəhdlərini vulqar və qeyri-elmi sayırdı və burda məsələ təkcə sənətkarlık miqyasında, tarixi, tipoloji fərqlərdə deyildi. İntibah təkcə sənət yox, həm də şəxsiyyət azadlığı standartlarıdır. “Padşaha məktub yazıb özünü onun qapısındakı it adlandıran şair necə İntibah adamı sayıla bilər?”- deyə Xalıq Hüseynoviç təəccüblənirdi…

Xəlil Rza çılğın adamdı, çılğınlıq isə bütün mənəvi qüvvələrin və milli intellektin səfərbərliyini tələb edən mübarizədə heç də gərəkli keyfiyyət deyil. Çılğınlıq vurnuxma mənbəyidir, siyasi meylli ədib vurnuxanda da… Onun heykəlində salyanlı xuliqanların cıza biləcəyi qraffiti də bu “şerlər”dən abırlı görünərdi…

İndiyəcən çiynində qara çanta Xaqani küçəsiylə ətrafına baxmadan gedən cavan Anar gözümün qabağındadır… Mən onda lap cavandım və dayaq, oriyentir axtarırdım. Anarın kitablarını əslində gec oxumağa başlamışam, ondan əvvəl Tolstoyu, Dostoyevskini və az qala bütün Balzaki oxumuşdum. Anar mənim üçün yazıçılıqdan çox xadim kimi vacib idi, bu barədə bir vaxt onun özünə yazmışdm və o da mənə, zavod fəhləsinə, uzun cavab yazmış, kitablarını hədiyyə göndərmişdi. Mən bu kitabları əzizləyib saxlayıram…

Anarın evolyisiyası nə vaxt başlanıb? Bəlkə Birinci katibin nitqlərinə “gözəllik verəndə”? Və üslubçuluq” söhbəti yalandırsa, onda necə?

Biz indi Anar-hakimiyyət münasibətlərinin təbiəti üzərində düşünsək, görərik ki, əslində nə olubsa da, bir şey olmayıb: qarşıdurma. Anarla siyasi rejim arasındakı nisbi və müvəqqəti ziddiyyətlər estetik təbiətlidir, zövq məsələsidir, bu da öz növbəsində nəsil ovqatlarıyla bağlıdır. Yaşa dolan Anar cəmiyyəətdə yeganə layiqli ünsiyyət və dialoq partnyorunu iqtidarda görür. Hippilik bitir, saqqal qırxılır, azmış oğul Ata ağuşuna qayıdır. İncil süjetinə parodiya – yetmişinci illərin ortalarında “azmış” oğulların hamısı bağışlandı: dövlət mükafatları, vəzifələr, mənzillər…

Anar–iqtidar mifik ixtilafından “o, sovet gerçəkliyinə əyri güzgülərdə baxır” məzəmməti qaldı.

Anarın sayəsində Seyfulla Əsədullayev də Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə düşdü… Ruslar belə halda deyirlər: kak bloxa na sobake…

Lap vurun məni öldürün, Anarın indiyəcən sədr kabinetində oturmağı mənə ağır gəlir. Ona məhkəmənin qərarıyla bu iş kəsilsəydi, başa düşmək olardı. Könüllü…

Deyir ki, güya getsə, ittifaq dağılar. Həm də deyir ki, 1100 nəfərdən yalnız yüzü əsl yazıçıdır. Bəs onda təmir kimin üçün edilir – min yüz nəfəırçin ya yüz nəfərçin?

Yaradılan konsert zalına kim gedəcək? Min yüz ya yüz? Nə çalınacaq? Motsart, Üzeyir bəy ya Vəziroğlunun sözlərinə yazılmış mahnılar?

Deyir ki, çoxlu yaradıcılıq planları var, sədrlik macal  vermir. Anar müəllim, bəs niyə tüpürmürsünüz sədrliyə?

Yazıçılar İttifaqı, mən bilən, elə sovet vaxtı olduğu kimi, siyasi hakimiyyətin üzvi hissəsidir, iqtidarın özü kimi bürokratlaşmış ideoloji orqandır və ittifaq sədrinin kabinetində oturan adam hakimiyyətin elədikləri üçün məsuliyyətə tam şərikdir. Türməyə salınan, qol-qabırğası sındırılan, bıçaqlanan jurnalistlərə görə də.

Hakimiyyət hərisliyini Anar, əlbəttə, “ədəbiyyatın gələcəyi”, “ədəbiyyatın mənafeyi” kimi pafoslu ibarələrlə pərdələyir. Elə bil ayrı planetdən gələnlərin başı tovlanılır və durub inanacağıq ki, Nəsimi, Füzuli, Molla Pənah(Vaqif yazmıram, o qədər Vaqif əmələ gəlib ki…), “Dədə Qorqudu”, “Koroğlu”nu yaradanlar İttifaqdan çıxıblar. Əksinə, İttifaq Cavid kimi əjdahaları gedər-gəlməzə göndərib və başqa ölkələrin cinayətkar təşkilatlarından fərqli olaraq, heç tövbə-zad da eləməyib…

Azərbaycan mədəniyyəti qarşısında fövqəladə xidmətləri olan Anar, şübhəsiz ki, indi itirilmiş reputasiyadır. Özü üçün yox, öz reputasiyasına Anarın necə baxması adekvatlıq məsələsidir.

Anar reputasiyası bizim hamımız üçün itirilib. Çünki polis dəyənəyiylə feodal hüquqsuszluğu və şəxsiyyətsizliyi şəraitinə dəhmərlənib aparılan xalqın həm etibarlı oriyentirlərə, həm də sınanmış dayaqlara ehtiyacı var.

Yadınızdadırsa, məsələ dolaşanda və heysiyyətə təhqir təhlükəsi yarananda Mirzə Səfər(Mirzə Səfər də milli reputasiyadır!) döyüşə atılmasa da, bir şeyi bacarırdı: o, papağını götürüb gedirdi…

Yubiley müsahibələrində Anar deyir ki, özünü qoca saymır. Onu qoca sayan kimdir ki? Allah uzun ömür versin və günlərin birində papağını götürüb adını çarəısizlikdən “xalqa xidmət” qoyduğu padşah ğulluğundan gedə bilsin…

18-19mart 2008, Samara

 

%d такие блоггеры, как: