Jan Reno və Jülyet Binoşun oynadıqları çox yapışıqlı fransız filmində gənc qadın özünü saxlaya bilməyib ağlayanda deyir: Mən çox sentimentalam, ağlağanam, hətta “Marselyez”i də eşidəndə hərdən ağlayıram…
”Marselyez” 1792-ci ildə yaranmış inqilabi mahnıdır, sonradan Fransanın dövlət himninə çevrilib və indi hər əqidədən olan fransız ı bu himn ağlatmasa da riqqətə ya vəcdə gətirir, kövrəldir.
“Allons enfants de la Patrie,
le jour de gloire est arrive
Contre nous de la tyrannie
L’etendard sanglant est leve.
L’etendard sanglant est leve:
Entendez-vous dans nos campagnes
Mugir ces feroces soldats?
Qui viennent ы
Egorger vos fils et vos compagnes…”
«Ey Vətən övladları, şöhrət anı yetişdi, müstəbidin qanlı bayrağı bizə qarşı ucalıb, kəndlərinizdə vəhşi əsgərlərin hayını eşidirsinizmi? Onlar gəlirlər ki, sizin oğullarınızı və yoldaşlarınızı qətlə yetirsinlər…”
Və sair. Himn altı bənddir, mətn sərtdir, çünki sərt dövrdə yaranıb. Ancaq bu günün fransızları himni eşidəndə qanlı müstəbidlər və “onların oğullarını öldürməyə gələn” əsgərlər haqqında düşünmürlər. Himnin melodiyası onlara şanlı tarixi olan şöhrətli bir dövlətin vətəndaşları olduqlarını, bu dövlət uğrunda milyonların can verdiyini xatırladır…
Bizim indiki himnimizin yalnız 1992-ci ildən ifa olunduğunu nəzərə alsaq, fransız himnində iki yüz il kiçikdir. Ancaq az vaxtda Üzeyir Hacıbəyovun musiqisiuşağa da, böyüyə də doğma olub. Əlbəttə, bütün başqa himnlər kimi, onun sözlərinə, lap onu əzbər bilənlər də, elə ciddi fikir vermirlər. Himn şanrına görə mahnıdır, mahnıda isə əsas musiqidir. Ancaq bu demək deyil ki, hər cür həlləm-qələm mətn himnə yarayır. Hərçənd Rusiya himninin mətni belədir. Putin SSRİ-nin himninin mətninin ora-burasını yamatdırıb Rusiyaya sırıdı…
Gələk öz mətnimizin sözlərinə…
İlk iki misraya irad yoxdur. Sonra gəlir “Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız!”
Cümlə hazırız – yəni hamımız hazırıq. “Cümlə” — əcnəbi söz olmaqdan əlavə, həm də arxaizmdir. İfadənin özü isə azərbaycanca deyil. Hansı azərbaycanlı bu himn yazılan vaxtlar deyirdi “cümlə hazırız”?
Himnin mətni dərsliklərin əvvəlində çap olunur, məktəblilər əzbərləyirlər. İndi şagird müəllimindən soruşa ki, niyə “hazırıq” yox, “hazırız”? Müəllim deyəcək ki, 1919-cu ildə azərbaycanlılar belə danışırdılar? Axı 1919-cu ildə, ondan əvvəl də, ondan sonra da azərbaycalılar “hazırız” demirdilər”. “Hazırız”ı Rza bəy kimi başına osmanlı fəsi qoyub ana dillərinə dallarını çevirmiş “əfəndi”lər deyirdilər.
Himn 1992-ci ildə qəbul ediləndə, ən azından xırda dəyişiklillər etmək lazım deyildimi?
“Hüququndan keçən əsgər,
Hərə bir qəhrəman oldu”.
Əsgər, vətən uğrunda döyüşəndə də, hüququnda keçmir, əsgərin də hüququnu dövlətin qanunları, nizamnamə qoruyur. Candan keçmək ayrı, hüqyuqdan keçmək ayrı. Bizim komandirlərə elə bu lazımdır, əsgərin haqqını tapdalaynda deyəcəklər ki, himndə belə deyilir…
Bəlkə şair ayrı şey demək istəyib?
Məsələ burasındadır ki, şeiri elə bil azərbaycanlı yox, Azərbaycan dilini xarici dil kimi öyrənmiş əcnəbi yazıb və dilin bütün çalarlarına və incəliklərinə bələd deyil…
“Hərə bir qəhrəman oldu!”
Bu misra ilə əvvəlki misra arasında əlaqənin düzgün qrammatik ifadəsi yoxdur. Oxucu gərək özü təsəvvvür edə ki, mətn müəllifi nə demək istəyir. Yəqin demək istəyir ki, “canından keçməyə hazır əsgərlərin hər biri qəhrəman oldu”.
“Hərə bir qəhrəman oldu” – biz belə danışmırıq. Poetik dilimiz də belə deyil.
“Sən olasan gülüstan”.
Yenə də azərbaycanca deyil “Gülüstana dönəsən, gülüstan olasan” – bu, azərbaycancadır. “Sən olasan gülüstan” – bunu ya azyaşlı uşaq deyər ya da inturist.
“Sənə min bir məhəbbət
Sinəmdə tutmuş məkan!”.
Məhəbbət haçandan rəqəmlə sayılıb? Bu qayda ilə çəkiylə də demək olardı… Bir ton məhəbbət… “Məhəbbət”lə həmişə böyüklük ya da sonsuzluq ifadə edən təyinlər işlədilir: dərya, ümman və s.
“Namusunu hifz etməyə,
Cümlə gənclər müştaqdır!”
Bu cür misraları o halda qəbul etmək olardı ki, Molla Pənah Vaqif, Aşıq Qurbani kimi şairlərimizin əsərlərindəki, bayatılarımızdakı, Koroğlu qoşmalarında və gəraylılarındakı dil saflığı və mükəmməl poetik sintaksis olmayaydı. “Cümlə gənclər müştaqdır”… Pantürkizm iddiasında olan, başına fəs qoyan müəllifin miusrasında bir dənə də doğma söz yoxdur. Bu bir yana, morfologiya və sintaksis də azərbaycanca deyil…
Himnin mətnini dəyişmək lazımdırmı? Yəqin ki, yox. Çünki Azərbaycanda ədəbiyyat aləmi sarsaq insanlarla doludur, eləsini yazarlar ki, indiki mətn dünya ədəbiyyatının incisi kimi görünər. Dəyişikliklər eləmək olardı. Onu da indi yox. Zaman qarışıqdır. Elə adamlara tapşırarlar ki, qaş qayıran yerdə vurub göz çıxararlar. Hələlik “hazırız” deyək… Hazırız…zırız…rız….
Mirzə ƏLİL
11.12. 2020, Samara
P.S. Boynuma alım ki,, Azərbaycanın himnin eşidəndə mənim də gözlərim yaşarır…
M.Ə.
газета ОЧАГ (OCAQ) Самара 
Для отправки комментария необходимо войти на сайт.